آیا می‌توان هم به موفقیت دنیا رسید هم به رضایت خدا؟

سؤال بسیار مهمی است که آیا می‌توان هم به موفقیت دنیوی دست یافت و هم رضایت الهی را کسب کرد؟ از دیدگاه قرآن کریم و تعالیم اصیل اسلامی، نه تنها این دو هدف با یکدیگر منافاتی ندارند، بلکه می‌توانند در یک مسیر هماهنگ و مکمل یکدیگر قرار گیرند. اسلام دین افراط و تفریط نیست؛ نه به رهبانیت و کناره‌گیری کامل از دنیا سفارش می‌کند و نه به دنیاپرستی مطلق و فراموشی آخرت. بلکه راه میانه و اعتدال را پیش روی انسان قرار می‌دهد. این تعادل، که از آن به "وسطیت" تعبیر می‌شود، جوهر اصلی دیدگاه قرآنی درباره زندگی است. خداوند متعال در آیات متعدد قرآن به این حقیقت اشاره فرموده که دنیا مزرعه آخرت است و انسان می‌تواند با اعمال و نیات صالح خود، هم از مواهب دنیوی بهره‌مند شود و هم پاداش اخروی را برای خود ذخیره کند. این دیدگاه جامع، مؤمنان را تشویق می‌کند تا در زندگی دنیوی خود فعال و پویا باشند، اما همواره هدف نهایی را فراموش نکنند: رضایت پروردگار و دستیابی به سعادت ابدی. این توازن نشان‌دهنده‌ی کمال تعالیم اسلام است که به تمامی ابعاد وجودی انسان، اعم از مادی و معنوی، توجه دارد. قرآن کریم به صراحت بیان می‌دارد که انسان می‌تواند و باید از نعمات دنیوی بهره‌مند شود، اما این بهره‌مندی نباید او را از هدف اصلی آفرینش بازدارد. خداوند در سوره قصص، آیه ۷۷ می‌فرماید: «وَابْتَغِ فِيمَا آتَاكَ اللَّهُ الدَّارَ الْآخِرَةَ ۖ وَلَا تَنسَ نَصِيبَكَ مِنَ الدُّنْيَا ۖ وَأَحْسِن كَمَا أَحْسَنَ اللَّهُ إِلَيْكَ ۖ وَلَا تَبْغِ الْفَسَادَ فِي الْأَرْضِ ۖ إِنَّ اللَّهَ لَا يُحِبُّ الْمُفْسِدِينَ» یعنی: «و با آنچه خدا به تو داده است، سرای آخرت را طلب کن و سهم خود را از دنیا فراموش مکن و همانگونه که خدا به تو نیکی کرده، تو نیز نیکی کن و در زمین تباهی مجوی، زیرا خدا مفسدان را دوست ندارد.» این آیه شریفه یک چارچوب کامل برای زندگی متعادل ارائه می‌دهد: هدف اصلی آخرت است، اما دنیا نیز سهم خود را دارد. کسب رزق حلال، تلاش برای بهبود زندگی، و بهره‌مندی از مواهب الهی، نه تنها مذموم نیست، بلکه با شرایطی مورد تأکید نیز قرار گرفته است. موفقیت دنیوی در اسلام تنها به معنای ثروت‌اندوزی نیست. بلکه شامل هرگونه پیشرفت و دستاوردی است که به خیر و صلاح فرد و جامعه بینجامد؛ از موفقیت در علم و دانش گرفته تا مهارت در حرفه و تجارت، از سلامتی و آرامش خانواده تا ایفای نقش مؤثر اجتماعی. زمانی این موفقیت دنیوی به رضایت الهی منجر می‌شود که با نیت خالص الهی و در چارچوب ارزش‌ها و قوانین شریعت باشد. چگونه موفقیت دنیوی به رضایت الهی می‌انجامد؟ 1. نیت الهی (قصد قربت): هر عملی، از جمله تلاش برای کسب روزی و موفقیت، اگر با نیت تقرب به خدا و انجام وظیفه الهی باشد، تبدیل به عبادت می‌شود. وقتی فردی برای تأمین معاش حلال خانواده‌اش تلاش می‌کند، یا در شغل خود نهایت امانت و صداقت را رعایت می‌کند تا رضای خدا را کسب کند، این فعالیت‌ها خودشان عبادتی بزرگ محسوب می‌شوند. این نیت خالص، به فعالیت‌های روزمره ما معنا و ارزش معنوی می‌بخشد. 2. رعایت حلال و حرام: موفقیت دنیوی باید از طرق مشروع و حلال به دست آید. دوری از ربا، غش، ظلم، احتکار و هرگونه کسب حرام، شرط اساسی برای مبارک بودن ثروت و موفقیت است. درآمدهای ناسالم هرگز نمی‌توانند رضایت الهی را در پی داشته باشند، حتی اگر از نظر مادی بسیار چشمگیر باشند. خداوند تنها رزق پاک و طیب را مبارک می‌گرداند. 3. شکرگزاری و عدم غفلت: کامیابی‌ها و دستاوردهای دنیوی نباید باعث غفلت از یاد خدا شوند. خداوند در سوره نور، آیه ۳۷، اوصاف مردان بزرگی را بیان می‌کند که: «رِجَالٌ لَّا تُلْهِيهِمْ تِجَارَةٌ وَلَا بَيْعٌ عَن ذِكْرِ اللَّهِ وَإِقَامِ الصَّلَاةِ وَإِيتَاءِ الزَّكَاةِ ۚ يَخَافُونَ يَوْمًا تَتَقَلَّبُ فِيهِ الْقُلُوبُ وَالْأَبْصَارُ» یعنی: «مردانی که نه تجارت و نه دادوستد، آنان را از یاد خدا و برپا داشتن نماز و پرداخت زکات باز نمی‌دارد؛ از روزی می‌ترسند که دل‌ها و دیده‌ها در آن دگرگون می‌شود.» این آیه نشان می‌دهد که کسب و کار و تجارت مشروع، منافاتی با ذکر و عبادات ندارد، بلکه مؤمن واقعی کسی است که در اوج موفقیت‌های دنیوی نیز خداوند را فراموش نمی‌کند. شکر نعمت‌ها، استفاده صحیح از آنها و اعتراف به اینکه همه از فضل خداست، موجب دوام و برکت می‌شود و رضایت الهی را در پی دارد. 4. انفاق و کمک به دیگران: ثروت و قدرت دنیوی اگر در راه خدمت به خلق خدا، رفع نیاز نیازمندان، گسترش عدالت و پیشرفت جامعه به کار گرفته شود، مصداق رضایت الهی است. زکات، صدقات، وقف و هرگونه احسان، وسیله‌ای برای پاکیزه کردن مال و تقرب به خداوند است. پیامبر اکرم (ص) فرموده‌اند: «خیر الناس أنفعهم للناس» (بهترین مردم، سودمندترین آنها برای مردم هستند). این بخشش و سخاوت، برکات الهی را افزون می‌کند و قلب انسان را سرشار از آرامش می‌سازد. 5. عدم وابستگی و دل‌بستگی: موفقیت دنیوی مجاز است، اما دل‌بستگی افراطی به دنیا و فراموشی آخرت، انسان را از مسیر حق منحرف می‌کند. دنیا باید در دست انسان باشد، نه در دل او. باید آن را وسیله‌ای برای رسیدن به اهداف متعالی قرار داد، نه هدفی برای خودش. امام علی (ع) می‌فرمایند: «دنیا مزرعه آخرت است.» یعنی باید در دنیا عمل صالح کاشت تا در آخرت ثمره‌اش را درو کرد. این عدم وابستگی باعث می‌شود انسان در مواجهه با از دست دادن‌ها نیز آرامش خود را حفظ کند. 6. صبر در برابر مشکلات و شکر در برابر نعمت‌ها: مسیر رسیدن به موفقیت دنیوی خالی از چالش نیست. کسی که در این مسیر، با توکل بر خدا، صبر پیشه می‌کند و هنگام دستیابی به موفقیت شکرگزار است، رضایت الهی را به دست می‌آورد. این صبر و شکر نشان‌دهنده عمق ایمان و توکل به قدرت لایزال الهی است. 7. سلامت روحی و اخلاقی: موفقیت‌های دنیوی نباید به غرور، تکبر، حسادت یا پایمال کردن حقوق دیگران منجر شود. حفظ تواضع، انصاف، اخلاق حسنه و روحیه خدمتگزاری، از نشانه‌های رسیدن به موفقیت توأم با رضایت خداست. اخلاق نیکو و رفتار عادلانه، سرمایه اصلی مؤمن در هر دو جهان است. در حقیقت، الگوی زندگی یک مسلمان موفق، الگوی یک فرد جامع است که هم در ابعاد مادی زندگی خود موفق است و هم در ابعاد معنوی. او با استفاده از هوش، استعداد و تلاش خود، در دنیا پیشرفت می‌کند، اما این پیشرفت را پلی برای رسیدن به قرب الهی قرار می‌دهد. او می‌داند که تمام آنچه دارد، امانتی از سوی خداست و باید به بهترین نحو از آن بهره‌برداری کند. او از اموالش برای گسترش خوبی‌ها و از قدرتش برای برقراری عدالت استفاده می‌کند. بسیاری از پیشوایان دین و دانشمندان بزرگ اسلام، نمونه‌های بارزی از این ترکیب موفقیت دنیوی و رضایت الهی بوده‌اند. آنها در عین حال که در علوم، تجارت یا حکومت‌داری سرآمد بودند، زاهدان شب و مجاهدان روز نیز محسوب می‌شدند و هرگز از یاد خدا غافل نبودند. این نشان می‌دهد که دستیابی به هر دو، نه تنها ممکن، بلکه مطلوب و عین کمال انسانی است. بنابراین، با اطمینان کامل می‌توان پاسخ داد که بله، می‌توان هم به موفقیت دنیوی رسید و هم به رضایت خدا. شرطش این است که موفقیت دنیوی را نه هدف نهایی، بلکه وسیله‌ای برای رسیدن به رضایت الهی قرار دهیم؛ آن را با نیت پاک، از راه حلال و در جهت خیر و صلاح فردی و اجتماعی به دست آوریم و هرگز از یاد خدا و وظایف معنوی خود غافل نشویم. در این صورت، دنیا و آخرت، هر دو برای مؤمن فراهم خواهد شد و سعادت حقیقی در هر دو سرا نصیب او می‌گردد.