پاسخ قرآن
بله، بدون شک، بر اساس آموزه‌های صریح قرآن کریم و سنت پیامبر اکرم (ص)، زندگی انسان در دنیا سراسر آزمون و امتحان الهی است. این یک حقیقت بنیادی و محوری در جهان‌بینی اسلامی است که هر فردی، از بدو تولد تا لحظه مرگ، در معرض آزمایش‌های گوناگون خداوند قرار می‌گیرد. این آزمونها نه تنها برای سنجش ایمان و عمل انسان است، بلکه برای رشد و تعالی روحی او نیز طراحی شده‌اند. هدف از این آزمونها این نیست که خداوند از نیت‌ها و اعمال ما بی‌خبر است، بلکه برای آشکار شدن حقیقت وجودی ما، تمایز میان راستگویان و دروغگویان، و ایجاد فرصتی برای هر فرد جهت بروز کمالات یا نقایص خود است تا بر اساس آن شایسته پاداش یا مجازات در آخرت باشد. قرآن کریم در آیات متعددی به این موضوع اشاره کرده و آن را به عنوان فلسفه آفرینش مرگ و زندگی معرفی میکند. یکی از واضح‌ترین آیات در این زمینه، آیه ۲ سوره ملک است که می‌فرماید: «الَّذِي خَلَقَ الْمَوْتَ وَالْحَيَاةَ لِيَبْلُوَكُمْ أَيُّكُمْ أَحْسَنُ عَمَلًا ۚ وَهُوَ الْعَزِيزُ الْغَفُورُ»؛ یعنی «کسی که مرگ و زندگی را آفرید تا شما را بیازماید که کدام یک از شما عملتان نیکوتر است؛ و او شکست‌ناپذیر [و] آمرزنده است.» این آیه به صراحت بیان میکند که هدف از آفرینش حیات و ممات، آزمون انسانها برای شناسایی کسانی است که بهترین اعمال را انجام می‌دهند. این «بهترین عمل» تنها به کمیت نیست، بلکه به کیفیت، اخلاص، و مطابقت با دستورات الهی باز می‌گردد. آزمون الهی اشکال و صورت‌های بسیار متنوعی دارد. خداوند نه فقط با سختی‌ها و مشکلات، بلکه با نعمت‌ها و خوشی‌ها نیز انسان را می‌آزماید. در سوره بقره، آیه ۱۵۵ می‌خوانیم: «وَلَنَبْلُوَنَّكُم بِشَيْءٍ مِّنَ الْخَوْفِ وَالْجُوعِ وَنَقْصٍ مِّنَ الْأَمْوَالِ وَالْأَنفُسِ وَالثَّمَرَاتِ ۗ وَبَشِّرِ الصَّابِرِينَ»؛ یعنی «و قطعاً شما را با چیزی از ترس، گرسنگی، و کاهشی در اموال و جان‌ها و محصولات می‌آزماییم؛ و به صابران بشارت ده.» این آیه نشان می‌دهد که مصیبت‌ها و کمبودها، بخشی طبیعی از فرآیند آزمون الهی هستند. چگونه انسان در برابر این سختی‌ها صبر پیشه میکند؟ آیا به خدا توکل میکند یا ناامید می‌شود؟ آیا شکرگزار است یا ناشکری میکند؟ این‌ها سوالاتی هستند که در دل هر آزمونی نهفته‌اند. از سوی دیگر، وفور نعمت و آسایش نیز خود آزمونی بزرگ است. آیا انسان در ثروت و قدرت، مغرور و ستمگر می‌شود یا سپاسگزار و بخشنده؟ آیا در سلامتی و فراغت، به یاد خداست یا او را فراموش میکند؟ قرآن به داستان قارون اشاره میکند که ثروت فراوانش برای او به جای وسیله‌ای برای شکرگزاری، موجب تکبر و عذاب شد. بنابراین، نه فقر و سختی نشانه غضب الهی است و نه ثروت و آسایش نشانه رضایت مطلق؛ هر دو می‌توانند میدانی برای آزمون ایمان و عمل انسان باشند. آزمون‌های الهی تنها به جنبه‌های مادی محدود نمی‌شوند؛ بلکه شامل جنبه‌های اخلاقی و معنوی نیز هستند. مثلاً، در سوره عنکبوت، آیات ۲ و ۳، خداوند می‌فرماید: «أَحَسِبَ النَّاسُ أَن يُتْرَكُوا أَن يَقُولُوا آمَنَّا وَهُمْ لَا يُفْتَنُونَ (2) وَلَقَدْ فَتَنَّا الَّذِينَ مِن قَبْلِهِمْ ۖ فَلَيَعْلَمَنَّ اللَّهُ الَّذِينَ صَدَقُوا وَلَيَعْلَمَنَّ الْكَاذِبِينَ (3)»؛ یعنی «آیا مردم گمان کردند همین که بگویند ایمان آوردیم، رها می‌شوند و مورد آزمایش قرار نمی‌گیرند؟ (2) و قطعاً کسانی را که پیش از ایشان بودند، آزمودیم تا خداوند کسانی را که راست گفته‌اند، معلوم بدارد و دروغگویان را نیز معلوم کند. (3)» این آیات به وضوح بیان می‌کنند که ادعای ایمان بدون گذر از آزمونها، بی‌معناست. آزمونها، محک صداقت ایمان هستند و راستین را از دروغین متمایز می‌کنند. در واقع، مفهوم «آزمون الهی» با مفهوم «اختیار» و «مسئولیت» انسان ارتباطی ناگسستنی دارد. خداوند انسان را مختار آفریده و راه خیر و شر را به او نشان داده است؛ حال انسان با اراده آزاد خود، مسیری را انتخاب میکند. این انتخاب‌ها در طول زندگی، همان آزمونها را شکل می‌دهند. این آزمونها برای انسان‌هایی با هر دین، آیین، نژاد و موقعیت اجتماعی جاری است. هیچ کس از آن مستثنی نیست، حتی پیامبران الهی نیز با سخت‌ترین آزمونها مواجه شدند تا الگویی برای بشریت باشند. از آزمون حضرت ابراهیم (ع) در قربانی کردن فرزندش تا صبر حضرت ایوب (ع) در برابر بیماری و از دست دادن اموال و فرزندان، همگی نمونه‌هایی از آزمون‌های عظیم الهی هستند. هدف نهایی از این آزمونها، رسیدن به کمال و قرب الهی است. هر آزمونی فرصتی برای رشد، پاک شدن از گناهان، و تقویت اراده و ایمان است. انسانی که در سختی‌ها صبر پیشه میکند، در نعمت‌ها شکرگزار است، و در مواجهه با گناهان تقوا را رعایت میکند، در واقع در مسیر تکامل و قرب به خداوند گام بر می‌دارد. این آزمونها پلی هستند برای عبور از دنیا و رسیدن به سعادت ابدی. بنابراین، با نگاهی قرآنی، زندگی نه یک اتفاق تصادفی، بلکه یک برنامه الهی است که هر لحظه آن می‌تواند حاوی درسی برای رسیدن به رستگاری باشد. پذیرش این حقیقت، به انسان آرامش، بصیرت و مقاومت در برابر چالش‌های زندگی می‌بخشد و او را به سوی هدف نهایی آفرینش رهنمون می‌سازد.
آیات مرتبط
الَّذِي خَلَقَ الْمَوْتَ وَالْحَيَاةَ لِيَبْلُوَكُمْ أَيُّكُمْ أَحْسَنُ عَمَلًا ۚ وَهُوَ الْعَزِيزُ الْغَفُورُ
همان کسی که مرگ و زندگی را آفرید تا شما را بیازماید که کدام یک از شما نیکوکارتر است؛ و او شکست‌ناپذیر [و] آمرزنده است.
ملک : 2
وَلَنَبْلُوَنَّكُم بِشَيْءٍ مِّنَ الْخَوْفِ وَالْجُوعِ وَنَقْصٍ مِّنَ الْأَمْوَالِ وَالْأَنفُسِ وَالثَّمَرَاتِ ۗ وَبَشِّرِ الصَّابِرِينَ
و قطعاً شما را با چیزی از ترس، گرسنگی، و کاهشی در اموال و جان‌ها و محصولات می‌آزماییم؛ و به صابران بشارت ده.
بقره : 155
أَحَسِبَ النَّاسُ أَن يُتْرَكُوا أَن يَقُولُوا آمَنَّا وَهُمْ لَا يُفْتَنُونَ (2) وَلَقَدْ فَتَنَّا الَّذِينَ مِن قَبْلِهِمْ ۖ فَلَيَعْلَمَنَّ اللَّهُ الَّذِينَ صَدَقُوا وَلَيَعْلَمَنَّ الْكَاذِبِينَ (3)
آیا مردم گمان کردند همین که بگویند ایمان آوردیم، رها می‌شوند و مورد آزمایش قرار نمی‌گیرند؟ (2) و قطعاً کسانی را که پیش از ایشان بودند، آزمودیم تا خداوند کسانی را که راست گفته‌اند، معلوم بدارد و دروغگویان را نیز معلوم کند. (3)
عنکبوت : [2, 3]
داستانی دلنشین
آورده‌اند که مردی در روزگاران قدیم، مال و ثروت فراوان داشت و در آسایش می‌زیست. روزی از روزگار، طوفانی سهمگین همه دارایی او را با خود برد و او فقیر و بی چیز شد. دوستانش به او دلداری می‌دادند و می‌گفتند: «چه تقدیر سختی!» اما او لبخندی زد و گفت: «این نیز خود آزمونی است از جانب پروردگار. در ایام توانگری، می‌آزمود که آیا شکرگزارم یا مغرور؟ و اکنون در فقر، می‌آزماید که آیا صبورم یا ناشکیبا؟» و افزود: «سعدی فرماید: <br> در تنگدستی، صبر کن تا گشایش رسد؛ <br> در توانگری، شکر کن تا بندگی نماید.»<br> او با این دیدگاه، نه از فقر شکایت کرد و نه از گذشته افسوس خورد، بلکه به یاری خدا به نیکوکاری ادامه داد و در این آزمون سربلند بیرون آمد، که او می‌دانست هر حالی، پلّه‌ای است برای سنجش ایمان و رسیدن به مرتبه بالاتر.