در قرآن چگونه از نعمت‌های الهی یاد شده است؟

در کلام الهی، قرآن کریم، یادآوری نعمت‌های بی‌شمار پروردگار از موضوعات محوری و پر تکرار است. این یادآوری صرفاً یک فهرست‌بندی ساده از مواهب نیست، بلکه دعوتی عمیق به تفکر، شکرگزاری، و شناخت هرچه بیشتر خالقی است که تمام هستی از اوست. قرآن با لحنی گرم و صمیمی، انسان را مخاطب قرار می‌دهد تا او را از غفلت بیدار سازد و او را به مشاهده و تأمل در اطراف خود دعوت کند، تا هر ذره‌ای از آفرینش را نشانی از عظمت، حکمت و رحمت بی‌کران الهی بیابد. هدف اصلی از این تذکرات، سوق دادن بشر به سوی توحید، عبودیت و زندگی‌ای سرشار از قدردانی است. قرآن کریم نعمت‌ها را به دو دسته کلی مادی (ظاهری) و معنوی (باطنی) تقسیم می‌کند و برای هر یک مثال‌های فراوانی می‌آورد. در زمینه نعمت‌های مادی، آیات متعددی به آفرینش آسمان‌ها و زمین، تعادل شگفت‌انگیز در هستی، گردش منظم خورشید و ماه، نزول باران حیات‌بخش که زمین مرده را زنده می‌کند، و بادهایی که ابرها را حرکت می‌دهند، اشاره می‌کنند. این‌ها همگی نشانه‌هایی هستند برای خردمندان تا در آن‌ها تدبر کنند. در سوره مبارکه نحل، که به سوره «نعمت‌ها» نیز معروف است، خداوند به تفصیل از نعماتی چون باران، انواع میوه‌ها و خرما، شیر خالص از میان فضولات و خون، عسل شفابخش، و چهارپایانی که وسیله حمل و نقل و منبع غذا هستند، سخن می‌گوید. آیه 66 سوره نحل می‌فرماید: «وَإِنَّ لَكُمْ فِي الْأَنْعَامِ لَعِبْرَةً ۖ نُّسْقِيكُم مِّمَّا فِي بُطُونِهِ مِن بَيْنِ فَرْثٍ وَدَمٍ لَّبَنًا خَالِصًا سَائِغًا لِّلشَّارِبِينَ» (و بی‌گمان برای شما در چهارپایان عبرتی است؛ از آنچه در شکم آنهاست از میان سرگین و خون، شیر خالص و گوارا به شما می‌نوشانیم). این آیه به وضوح شگفتی آفرینش و بخشندگی خداوند را نمایان می‌سازد. علاوه بر این، نعمت‌های مربوط به وجود خود انسان نیز مکرراً مورد اشاره قرار می‌گیرد. نعمت سلامتی، حواس پنج‌گانه مانند بینایی، شنوایی و گویایی، اندام‌های سالم، و بالاتر از همه، نعمت عقل و قدرت تفکر که انسان را از سایر موجودات متمایز می‌کند، از مهمترین نعمات مادی و در عین حال معنوی هستند. خداوند در سوره سجده آیه 9 می‌فرماید: «ثُمَّ سَوَّاهُ وَنَفَخَ فِيهِ مِن رُّوحِهِ وَجَعَلَ لَكُمُ السَّمْعَ وَالْأَبْصَارَ وَالْأَفْئِدَةَ ۚ قَلِيلًا مَّا تَشْكُرُونَ» (سپس او را راست و هموار ساخت و از روح خود در او دمید و برای شما گوش‌ها و چشم‌ها و دل‌ها قرار داد؛ چه اندک شکر می‌کنید!). این آیه به صورت مستقیم به کوتاهی انسان در شکرگزاری از این نعمات حیاتی اشاره دارد. در کنار نعمت‌های مادی، قرآن بر نعمت‌های معنوی تأکید ویژه‌ای دارد؛ نعمت‌هایی که شاید به چشم نیایند اما زیربنای سعادت دنیوی و اخروی انسان هستند. بزرگترین این نعمت‌ها، نعمت هدایت الهی است. ارسال پیامبران، نزول کتب آسمانی مانند قرآن که نوری است برای راهنمایی بشر، و تبیین راه حق از باطل، از مصادیق بارز این نعمت است. قرآن خود به عنوان یک نعمت عظیم، در سوره بقره آیه 185 می‌فرماید: «شَهْرُ رَمَضَانَ الَّذِي أُنزِلَ فِيهِ الْقُرْآنُ هُدًى لِّلنَّاسِ وَبَيِّنَاتٍ مِّنَ الْهُدَىٰ وَالْفُرْقَانِ» (ماه رمضان ماهی است که در آن قرآن نازل شد، برای هدایت مردم و دلایل آشکار از هدایت و فرقان). نعمت ایمان، صلح و آرامش روحی، محبت و رحمت در خانواده (سوره روم، آیه 21)، و حتی توفیق توبه و استغفار نیز از جمله نعمت‌های باطنی به شمار می‌روند که تأثیر عمیقی بر کیفیت زندگی انسان دارند. هدف اصلی از یادآوری این نعمت‌ها، «شکرگزاری» است. شکرگزاری در قرآن نه تنها یک عمل زبانی، بلکه یک حالت قلبی و عملی است. قرآن به صراحت وعده می‌دهد که اگر شکرگزار باشید، نعمت‌ها را افزایش خواهد داد و اگر کفران نعمت کنید، عذاب الهی سخت خواهد بود (سوره ابراهیم، آیه 7: «لَئِن شَكَرْتُمْ لَأَزِيدَنَّكُمْ ۖ وَلَئِن كَفَرْتُمْ إِنَّ عَذَابِي لَشَدِيدٌ»). شکر واقعی یعنی استفاده صحیح و به جا از نعمت‌ها در راه رضایت خدا و برای خدمت به خلق. مثلاً، نعمت سلامتی باید در راه عبادت و تلاش برای زندگی بهتر استفاده شود، و نعمت مال باید صرف کمک به نیازمندان و امور خیریه گردد. کفران نعمت، در مقابل، یعنی ناسپاسی، استفاده نادرست از نعمت‌ها، یا فراموش کردن منشأ الهی آن‌ها، که منجر به زوال برکات و گاه عذاب می‌شود. یکی دیگر از اهداف، دعوت به تفکر و تدبر است. قرآن بارها با پرسش‌هایی چون «أَفَلَا يَعْقِلُونَ؟» (آیا نمی‌اندیشند؟)، «أَفَلَا يَتَفَكَّرُونَ؟» (آیا تفکر نمی‌کنند؟) یا «أَفَلَا تُبْصِرُونَ؟» (آیا نمی‌بینید؟) انسان را به اندیشیدن درباره پدیده‌های عالم هستی و نعمت‌های آن فرا می‌خواند. هر نعمت، حجتی برای وجود و یگانگی خداست و نشانه‌ای از قدرت بی‌انتهای او. این تأملات منجر به تعمیق ایمان و تقویت رابطه انسان با خالق می‌شود. در مجموع، قرآن کریم با یادآوری دائمی و همه‌جانبه نعمت‌های الهی، انسان را به سوی یک زندگی با هدف، با معنا و پر از سپاسگزاری هدایت می‌کند. این آیات ما را بر آن می‌دارند که همواره متوجه فضل و کرم الهی باشیم و هر آنچه داریم را امانتی از جانب او بدانیم. درک عمق این یادآوری‌ها نه تنها به ما کمک می‌کند تا قدردان‌تر باشیم، بلکه ما را به سوی استفاده مسئولانه از این موهبت‌ها برای رشد فردی و جمعی و در نهایت، رسیدن به سعادت حقیقی رهنمون می‌سازد. بیایید لحظه‌ای تأمل کنیم که اگر حتی یکی از نعمت‌های بدیهی مانند نفس کشیدن یا دیدن از ما گرفته شود، زندگی‌مان چگونه خواهد شد؛ آنگاه عمق لطف و عظمت الهی را بهتر درک خواهیم کرد و زندگی‌مان را سرشار از شکر و سپاس خواهیم یافت.