پاسخ قرآن
فراموشی خدا در دل خوشیها و نعمتها، چالشی است که انسان همواره با آن روبرو بوده است. در اوج آسایش و فراوانی، وسوسه غفلت از منبع اصلی این نعمتها، یعنی خداوند متعال، بسیار قوی میشود. قرآن کریم راهکارهای متعددی را برای حفظ پیوند با خالق حتی در زمان اوج لذتهای دنیوی ارائه میدهد. اولین و مهمترین راهکار، شکرگزاری مداوم و قلبی است. خداوند در سوره بقره آیه ۱۵۲ میفرماید: «فَاذْكُرُونِی أَذْكُرْكُمْ وَاشْكُرُواْ لِي وَلاَ تَكْفُرُونِ» (مرا یاد کنید تا شما را یاد کنم، و شکرگزاری کنید و کفران نورزید). این آیه به روشنی نشان میدهد که یاد خدا (ذکر) و شکرگزاری، دو روی یک سکهاند و راه اصلی برای جلوگیری از فراموشی اوست. شکرگزاری صرفاً به معنای گفتن «الحمدلله» نیست، بلکه شامل استفاده صحیح از نعمتها در راه رضایت الهی، خدمت به خلق و پرهیز از اسراف و تبذیر نیز میشود. وقتی انسان بداند که هر آنچه دارد، از مال و فرزند و سلامتی گرفته تا موفقیت و آرامش، همه و همه عطای الهی است، کمتر دچار غرور و غفلت میشود. این نگرش، او را از دلبستگی افراطی به دنیا باز میدارد و قلبش را به سمت خالق رهنمون میشود. تصور کنید شخصی به ثروتی عظیم دست یافته است؛ اگر این ثروت را وسیلهای برای کمک به نیازمندان، ساختن خیریه و یا توسعه علم و دانش بداند، در واقع آن را در راه خدا به کار برده و شکرگزار نعمتش بوده است. اما اگر آن را فقط برای تجملگرایی و لهو و لعب به کار گیرد، به تدریج دچار فراموشی و کفران خواهد شد. در واقع، خود نعمت میتواند وسیلهای برای قرب به خدا یا دوری از او باشد، و این بستگی به نحوه استفاده ما از آن دارد. قرآن کریم مکرراً به این نکته اشاره میکند که مال و فرزند، زینت حیات دنیوی هستند اما باقیات صالحات (کارهای نیک ماندگار) بهتر و ارزشمندترند. در سوره کهف آیه ۴۶ میخوانیم: «الْمَالُ وَالْبَنُونَ زِينَةُ الْحَيَاةِ الدُّنْيَا ۖ وَالْبَاقِيَاتُ الصَّالِحَاتُ خَيْرٌ عِندَ رَبِّكَ ثَوَابًا وَخَيْرٌ أَمَلًا» (مال و فرزندان، زینت زندگی دنیا هستند؛ و باقیات صالحات، نزد پروردگارت از نظر پاداش بهتر و از نظر امید نیکوتر است). این آیه به ما یادآوری میکند که نباید به ظواهر دنیا فریفته شویم و ارزشهای ابدی را فراموش کنیم. زندگی در خوشیها نباید ما را از هدف اصلی آفرینش که بندگی خداست، منحرف سازد. یکی دیگر از راههای مهم یادآوری خدا، مداومت بر ذکر و عبادات است. نماز، دعا، تلاوت قرآن و تفکر در آیات الهی، همگی ابزارهایی هستند که قلب انسان را زنده نگه میدارند و او را از غرق شدن در مادیات باز میدارند. در سوره رعد آیه ۲۸ آمده است: «الَّذِينَ آمَنُوا وَتَطْمَئِنُّ قُلُوبُهُمْ بِذِكْرِ اللَّهِ ۗ أَلَا بِذِكْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ» (آنان که ایمان آوردهاند و دلهایشان به یاد خدا آرام میگیرد؛ آگاه باشید که تنها با یاد خدا دلها آرامش مییابد). این آیه نشان میدهد که آرامش واقعی در دل خوشیهای دنیوی حاصل نمیشود، بلکه تنها با یاد و ذکر خداست که قلب انسان به اطمینان میرسد. در واقع، لذتهای مادی زودگذرند و میتوانند حس خلاء درونی ایجاد کنند، اما یاد خدا آرامشی عمیق و پایدار به ارمغان میآورد. همچنین، صدقه و انفاق از آنچه خدا به ما بخشیده است، راهی مؤثر برای جلوگیری از فراموشی خدا و دلبستگی به دنیاست. وقتی انسان بخشی از مال خود را در راه خدا انفاق میکند، این عمل نه تنها باعث برکت در زندگیاش میشود، بلکه نفس او را از بخل و دلبستگیهای مادی پاک میکند و او را به یاد میآورد که مالک حقیقی همه چیز خداست و او تنها وکیلی است که باید اموال را به درستی مدیریت کند. در نهایت، توجه به اینکه خوشیها و سختیها هر دو امتحان الهی هستند، میتواند به ما کمک کند تا در دل خوشیها نیز خدا را فراموش نکنیم. انسان در هر حالتی، چه در نعمت و چه در بلا، در معرض آزمایش الهی قرار دارد. همانطور که در سوره فجر آیه ۱۵ و ۱۶ آمده است: «فَأَمَّا الْإِنسَانُ إِذَا مَا ابْتَلَاهُ رَبُّهُ فَأَكْرَمَهُ وَنَعَّمَهُ فَيَقُولُ رَبِّي أَكْرَمَنِ * وَأَمَّا إِذَا مَا ابْتَلَاهُ فَقَدَرَ عَلَيْهِ رِزْقَهُ فَيَقُولُ رَبِّي أَهَانَنِ» (اما انسان هنگامی که پروردگارش او را آزمایش میکند و اکرامش مینماید و نعمتش میدهد، میگوید: پروردگارم مرا گرامی داشت. و اما هنگامی که او را آزمایش میکند و روزیاش را بر او تنگ میگیرد، میگوید: پروردگارم مرا خوار کرد). این آیات نشان میدهد که انسان ممکن است در فراخی نعمت، آن را نشانه کرامت و در تنگی روزی، آن را نشانه خواری بداند، در حالی که هر دو حالت آزمایشی از جانب خداست. درک این حقیقت، انسان را در هر دو وضعیت، متوجه خالق خود نگه میدارد. بنابراین، برای اینکه در دل خوشیها خدا را فراموش نکنیم، باید دائماً شکرگزار باشیم، بر ذکر و عبادات مداومت ورزیم، از نعمتهای الهی در راه رضایت او استفاده کنیم، و همواره به یاد داشته باشیم که دنیا گذران است و پاداش حقیقی در گرو بندگی و عمل صالح است. با این رویکرد، نه تنها در اوج خوشیها غافل نمیشویم، بلکه از آن خوشیها به عنوان پلی برای نزدیکی بیشتر به خداوند استفاده خواهیم کرد و آرامشی پایدار و حقیقی را تجربه خواهیم نمود.
آیات مرتبط
فَاذْكُرُونِي أَذْكُرْكُمْ وَاشْكُرُوا لِي وَلَا تَكْفُرُونِ
پس مرا یاد کنید تا شما را یاد کنم، و شکرگزاری کنید و کفران نورزید.
بقره : 152
الَّذِينَ آمَنُوا وَتَطْمَئِنُّ قُلُوبُهُم بِذِكْرِ اللَّهِ ۗ أَلَا بِذِكْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ
آنان که ایمان آوردهاند و دلهایشان به یاد خدا آرام میگیرد؛ آگاه باشید که تنها با یاد خدا دلها آرامش مییابد.
رعد : 28
الْمَالُ وَالْبَنُونَ زِينَةُ الْحَيَاةِ الدُّنْيَا ۖ وَالْبَاقِيَاتُ الصَّالِحَاتُ خَيْرٌ عِندَ رَبِّكَ ثَوَابًا وَخَيْرٌ أَمَلًا
مال و فرزندان، زینت زندگی دنیا هستند؛ و باقیات صالحات، نزد پروردگارت از نظر پاداش بهتر و از نظر امید نیکوتر است.
کهف : 46
داستانی دلنشین
آوردهاند که در دوران قدیم، تاجری به نام 'فرهاد' زندگی میکرد که از ثروتی بیکران برخوردار بود و زندگی پر از آسایش و خوشی داشت. هرچند مال و مکنت او روز به روز افزون میشد، اما فرهاد هیچگاه از یاد خدا غافل نمیشد. او هر بامداد پیش از آغاز تجارت، لحظاتی را به شکرگزاری و تفکر در عظمت پروردگارش میگذراند. هر بار که سود فراوانی به دست میآورد، بخشی از آن را به نیازمندان و در راه خدا انفاق میکرد. یارانش از او پرسیدند: «ای فرهاد، با این همه دارایی و خوشی، چگونه دلت به سوی دنیا متمایل نمیشود و همواره یاد خدا را در دل داری؟» فرهاد لبخندی زد و گفت: «من این خوشیها را نه از قدرت خود، بلکه از فضل و کرم الهی میدانم. هر بار که نعمتی میرسد، به یاد میآورم که این امانتی از سوی اوست و باید به بهترین شکل از آن استفاده کنم. با بخشش و سپاسگزاری، قلبم همواره به سوی صاحب اصلی نعمت، یعنی خداوند، متمایل میماند و این مرا از غرور و غفلت حفظ میکند.» و بدینگونه، فرهاد نه تنها در دنیا از خوشیها بهرهمند بود، بلکه دلش نیز سرشار از آرامش و یاد خدا بود.