چگونه در دوران سختی به خدا نزدیک‌تر شویم؟

در دوران سختی، زمانی که قلب انسان تحت فشار قرار می‌گیرد و روح دچار اضطراب می‌شود، تمایل به یافتن پناهگاهی امن و قدرتی بی‌انتها، غریزی‌تر از همیشه بروز می‌کند. قرآن کریم، به عنوان کلام الهی و راهنمای کامل زندگی، راهکارهای متعددی را برای نزدیکی به خداوند در این اوقات دشوار ارائه می‌دهد. این آموزه‌ها نه تنها تسکین‌دهنده هستند، بلکه مسیر رشد معنوی و تقویت ایمان را نیز هموار می‌کنند. اولین و شاید مهم‌ترین گام برای نزدیک شدن به خداوند در سختی‌ها، «صبر» و «نماز» است. در سوره بقره، آیه ۱۵۳، خداوند متعال به صراحت می‌فرماید: «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اسْتَعِینُوا بِالصَّبْرِ وَالصَّلَاةِ ۚ إِنَّ اللَّهَ مَعَ الصَّابِرِینَ» (ای کسانی که ایمان آورده‌اید، از صبر و نماز یاری جویید؛ قطعاً خدا با صابران است). صبر در اینجا نه تنها به معنای تحمل منفعلانه مشکلات است، بلکه به معنای پایداری و استقامت در برابر ناملایمات، بدون از دست دادن امید و ایمان به خداوند است. نماز نیز ستون دین و معراج مؤمن است؛ پناهگاهی آرامش‌بخش که انسان را مستقیماً به خالقش متصل می‌کند. در لحظات سجده، انسان اوج خضوع و فقر خود را در برابر غنای بی‌حد الهی درک می‌کند و اینجاست که احساس نزدیکی و آرامش عمیقی به او دست می‌دهد. طولانی کردن سجده‌ها، دقت بیشتر در ادای نماز و خشوع قلب در آن، می‌تواند این ارتباط را عمیق‌تر سازد. دومین راهکار حیاتی، «یاد و ذکر خداوند» است. قرآن می‌فرماید: «الَّذِینَ آمَنُوا وَتَطْمَئِنُّ قُلُوبُهُم بِذِكْرِ اللَّهِ ۗ أَلَا بِذِكْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ» (سوره رعد، آیه ۲۸). (آنان که ایمان آورده‌اند و دل‌هایشان به یاد خدا آرام می‌گیرد. آگاه باشید که دل‌ها تنها با یاد خدا آرامش می‌یابد). در دوران سختی، ذهن انسان ممکن است درگیر افکار منفی و ناامیدی شود. ذکر دائمی خداوند، از طریق تلاوت قرآن، تسبیحات، گفتن «لا اله الا الله»، «سبحان الله»، «الحمدلله»، «الله اکبر» و «صلوات بر پیامبر و آلش»، قلب را از وسوسه‌ها پاک کرده و آن را با نور الهی روشن می‌سازد. این ذکر، همانند نسیمی خنک بر آتش اضطراب می‌وزد و آرامش را به ارمغان می‌آورد. حتی ذکر «حسبنا الله و نعم الوکیل» (خداوند ما را کافی است و او چه خوب وکیلی است) در اوج مشکلات، به انسان قدرت و اتکا می‌دهد. «دعا و نیایش»؛ سومین مسیر مستقیم به سوی خداوند است. دعا، مغز عبادت است و راهی برای ابراز ضعف و نیاز انسان در برابر قدرت مطلق خداوند. در سختی‌ها، انسان بیشتر از هر زمان دیگری به دعا نیازمند است. خداوند در سوره غافر، آیه ۶۰ می‌فرماید: «وَقَالَ رَبُّكُمُ ادْعُونِی أَسْتَجِبْ لَكُمْ» (و پروردگارتان فرمود: مرا بخوانید تا شما را اجابت کنم). این وعده الهی، بزرگترین دلگرمی برای مؤمنان است. دعا کردن نه تنها باعث آرامش می‌شود، بلکه احساس وابستگی و اعتماد به قدرت مافوق طبیعی را تقویت می‌کند. دعا با خلوص نیت، اشک و تضرع، به خصوص در دل شب و در خلوت، می‌تواند گره‌ها را باز کند و مسیرهای بسته را بگشاید. «توکل بر خداوند»؛ چهارمین عامل نزدیکی است. توکل به معنای اعتماد کامل به تدبیر و حکمت الهی است. در سوره طلاق، آیه ۳، آمده است: «وَمَن يَتَوَكَّلْ عَلَى اللَّهِ فَهُوَ حَسْبُهُ ۚ إِنَّ اللَّهَ بَالِغُ أَمْرِهِ ۚ قَدْ جَعَلَ اللَّهُ لِكُلِّ شَيْءٍ قَدْرًا» (و هر کس بر خدا توکل کند، خدا او را بس است. خداوند کار خود را به انجام می‌رساند. به راستی که خداوند برای هر چیزی اندازه‌ای قرار داده است). در دوران سختی، ممکن است انسان احساس کند که کنترل اوضاع از دستش خارج شده است. در چنین شرایطی، واگذار کردن امور به خداوند و باور اینکه او بهترین تدبیرکننده است، بار سنگینی را از دوش انسان برمی‌دارد و آرامش خاطر را به ارمغان می‌آورد. این توکل، به معنای دست کشیدن از تلاش نیست، بلکه تلاش همراه با اعتماد به یاری الهی است. «توبه و استغفار»؛ پنجمین راه مؤثر برای نزدیکی به خداست. سختی‌ها گاهی اوقات تلنگری برای انسان هستند تا به ضعف‌ها و گناهان خود فکر کند. بازگشت به سوی خداوند با توبه خالصانه، نه تنها پاک‌کننده گناهان است، بلکه دریچه‌های رحمت الهی را نیز می‌گشاید. در سوره هود، آیه ۵۲، آمده است: «وَیَا قَوْمِ اسْتَغْفِرُوا رَبَّكُمْ ثُمَّ تُوبُوا إِلَیْهِ یُرْسِلِ السَّمَاءَ عَلَیْکُم مِّدْرَارًا وَیَزِدْكُمْ قُوَّةً إِلَىٰ قُوَّتِكُمْ وَلَا تَتَوَلَّوْا مُجْرِمِینَ» (و ای قوم من، از پروردگارتان آمرزش بخواهید، سپس به سوی او توبه کنید تا باران را پی در پی بر شما بفرستد و نیرویی بر نیروی شما بیفزاید و گناهکارانه روی نگردانید). استغفار به انسان کمک می‌کند تا خود را از بندهای مادی و روحی آزاد کند و با قلبی پاک‌تر به سوی خدا بازگردد. «تفکر و تدبر در آیات الهی و نشانه‌های خلقت»؛ ششمین گام است. گاهی سختی‌ها باعث می‌شوند انسان عمیق‌تر به معنای زندگی و هدف خلقت بیندیشد. مطالعه و تدبر در قرآن کریم، درس‌های بسیاری برای گذر از بحران‌ها و تقویت ایمان به همراه دارد. آیات قرآن، مملو از داستان‌های پیامبران و اولیایی است که در اوج سختی‌ها، به خداوند پناه بردند و با یاری او نجات یافتند. این داستان‌ها، نه تنها الهام‌بخش هستند، بلکه یادآوری می‌کنند که بلاها و سختی‌ها بخشی از سنت الهی برای امتحان بندگان و رشد معنوی آن‌هاست. در نهایت، یادمان باشد که سختی‌ها، فرصتی برای پالایش روح و عمیق‌تر کردن رابطه با خدا هستند. همانگونه که در سوره شرح، آیه 5-6، دو بار تاکید می‌شود: «فَإِنَّ مَعَ الْعُسْرِ یُسْرًا * إِنَّ مَعَ الْعُسْرِ یُسْرًا» (پس قطعاً با هر سختی، آسانی است. قطعاً با هر سختی، آسانی است). این آیات، نویدبخش امید و آرامش هستند و به انسان اطمینان می‌دهند که هیچ سختی دائمی نیست و پس از هر دوران دشواری، گشایشی از جانب خداوند خواهد بود. نزدیکی به خدا در سختی‌ها، نه تنها راهی برای عبور از آن‌هاست، بلکه سفری است به سوی کشف قدرت‌های درونی و ایمان عمیق‌تر که در سایه الطاف الهی محقق می‌شود.