چگونه در محیط ناسالم سلامت بمانم؟

محیط‌های ناسالم می‌توانند به اشکال گوناگون نمود پیدا کنند؛ از فساد اخلاقی و اجتماعی گرفته تا فضاهای آلوده فکری و روحی که آرامش و سلامت باطنی انسان را به خطر می‌اندازند. قرآن کریم، به‌عنوان کتاب هدایت، راهبردهایی عمیق و کاربردی برای حفظ سلامت معنوی، فکری و روانی فرد در چنین شرایطی ارائه می‌دهد. این آموزه‌ها به ما می‌آموزند که چگونه می‌توانیم در عین حضور در جامعه، از آسیب‌های محیطی در امان بمانیم و حتی کانون نیکی و تأثیر مثبت برای دیگران باشیم. یکی از مهم‌ترین اصول قرآنی برای حفظ سلامت در محیط ناسالم، تقویت پیوند با خداوند و اتکا به اوست. این اتکا که در مفهوم «توکل» خلاصه می‌شود، به انسان آرامش و اطمینان خاطر می‌دهد که در برابر امواج متلاطم محیط، لنگرگاهی محکم دارد. در سوره آل عمران آیه ۱۶۰ می‌خوانیم: «إِن يَنصُرْكُمُ اللَّهُ فَلَا غَالِبَ لَكُمْ ۖ وَإِن يَخْذُلْكُمْ فَمَن ذَا الَّذِي يَنصُرُكُم مِّن بَعْدِهِ ۗ وَعَلَى اللَّهِ فَلْيَتَوَكَّلِ الْمُؤْمِنُونَ» (اگر خدا شما را یاری کند، هیچ کس بر شما چیره نخواهد شد؛ و اگر شما را واگذارد، پس کیست که بعد از او یاری‌تان کند؟ و مؤمنان باید تنها بر خدا توکل کنند). این توکل، حس تنهایی و آسیب‌پذیری در برابر محیط را از بین می‌برد و فرد را از درون قوی می‌سازد. در واقع، این ایمان عمیق و باور به قدرت لایزال الهی است که به انسان قدرتی درونی می‌بخشد تا در برابر وسوسه‌ها، فشارها و فسادهای محیطی مقاومت کند. اصل دیگر، «صبر» و «استقامت» است. صبر در قرآن نه فقط به معنای تحمل منفعلانه، بلکه به معنای پایداری فعالانه و استقامت در راه حق است. در سوره بقره آیه ۱۵۳ آمده است: «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اسْتَعِينُوا بِالصَّبْرِ وَالصَّلَاةِ ۚ إِنَّ اللَّهَ مَعَ الصَّابِرِينَ» (ای کسانی که ایمان آورده‌اید، از صبر و نماز یاری جویید؛ قطعاً خدا با صابران است). صبر به انسان کمک می‌کند تا در برابر ناهنجاری‌ها و فشارهای منفی محیط، دچار یأس و انفعال نشود و از مسیر درست منحرف نگردد. این استقامت شامل پایبندی به اصول اخلاقی، حتی در شرایطی که اکثریت جامعه از آن رویگردان شده‌اند، می‌شود. این نه تنها سلامت روانی فرد را حفظ می‌کند، بلکه او را به نمونه‌ای برای دیگران تبدیل می‌سازد. «نماز» و «ذکر خداوند» نیز از مهم‌ترین ابزارهای حفظ سلامت روحی در محیط ناسالم هستند. نماز، ستون دین و معراج مؤمن است؛ فرصتی برای ارتباط مستقیم با خالق و پالایش روح. ذکر دائم خداوند نیز قلب را آرام می‌کند. در سوره رعد آیه ۲۸ می‌خوانیم: «الَّذِينَ آمَنُوا وَتَطْمَئِنُّ قُلُوبُهُم بِذِكْرِ اللَّهِ ۗ أَلَا بِذِكْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ» (آنان که ایمان آورده‌اند و دل‌هایشان با یاد خدا آرامش می‌یابد؛ آگاه باشید که تنها با یاد خدا دل‌ها آرامش می‌یابد). این آرامش درونی، سپر محکمی در برابر فشارهای عصبی و اضطراب‌های ناشی از محیط‌های ناسالم است و به فرد کمک می‌کند تا نگاه خود را از آلودگی‌های بیرونی به پاکی و حقیقت درونی معطوف دارد. قرآن همچنین بر «پرهیز از همنشینی با بدکاران» و «رویگردانی از اهل جهل» تأکید دارد. اگرچه این به معنای انزوا نیست، اما به معنای انتخاب آگاهانه همراهان و دوری از مجالسی است که انسان را به گناه و غفلت می‌کشاند. در سوره فرقان آیه ۶۳، ویژگی‌های «عبادالرحمن» (بندگان رحمان) توصیف می‌شود که از جمله آنهاست: «وَإِذَا خَاطَبَهُمُ الْجَاهِلُونَ قَالُوا سَلَامًا» (و هرگاه جاهلان با آنها به سخن پردازند، گویند: سلام!). این دوری گزیدن از نزاع و سخنان بیهوده، به حفظ آرامش درونی و عدم آلودگی روح کمک می‌کند. همچنین در سوره نساء آیه ۱۴۰ آمده: «فَلَا تَقْعُدُوا مَعَهُمْ حَتَّىٰ يَخُوضُوا فِي حَدِيثٍ غَيْرِهِ ۚ إِنَّكُمْ إِذًا مِّثْلُهُمْ» (با آنان ننشینید تا اینکه به سخنی جز آن بپردازند؛ وگرنه شما نیز مانند ایشان خواهید بود). این آیه به وضوح بر اهمیت پرهیز از مجالسی که در آن به تمسخر آیات خدا یا گناه پرداخته می‌شود، تأکید می‌کند. مهم‌ترین راهبرد قرآنی برای حفظ سلامت فردی در محیط ناسالم، «تمرکز بر مسئولیت فردی و خودسازی» است. در سوره مائده آیه ۱۰۵ آمده است: «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا عَلَيْكُمْ أَنفُسَكُمْ ۖ لَا يَضُرُّكُم مَّن ضَلَّ إِذَا اهْتَدَيْتُمْ ۚ إِلَى اللَّهِ مَرْجِعُكُمْ جَمِيعًا فَيُنَبِّئُكُم بِمَا كُنتُمْ تَعْمَلُونَ» (ای کسانی که ایمان آورده‌اید، مراقب خود باشید؛ هرگاه شما هدایت‌یافته باشید، گمراهیِ کسانی که گمراه شده‌اند به شما زیانی نمی‌رساند. بازگشت همه شما به سوی خداست، آنگاه شما را از آنچه انجام می‌دادید، خبر می‌دهد). این آیه به وضوح بیان می‌کند که سلامت معنوی و هدایت‌یافتگی فردی، از گمراهی و فساد دیگران در محیط اطراف مصون می‌ماند. این بدان معناست که مسئولیت اصلی هر فرد، حفظ سلامت و پاکی درون خود است و اگر کسی وظیفه خود را در قبال هدایت خویش به درستی انجام دهد، حتی انبوهی از گمراهان نیز نمی‌توانند به او آسیب برسانند. این مفهوم، به انسان قدرتی درونی می‌بخشد که محیط بیرونی نمی‌تواند آن را متزلزل کند. به طور خلاصه، قرآن راهبردی جامع برای حفظ سلامت در محیط‌های ناسالم ارائه می‌دهد که بر ستون‌های توکل به خدا، صبر و استقامت، مداومت بر نماز و ذکر، گزینش هوشمندانه همنشین و تمرکز بر خودسازی و مسئولیت فردی استوار است. این آموزه‌ها به مؤمن قدرتی می‌بخشند که نه تنها در برابر آلودگی‌ها و فساد محیطی مصون بماند، بلکه همچون چراغی در تاریکی، راهنمای دیگران نیز باشد و در نهایت، به آرامش و سلامت حقیقی دست یابد.