پاسخ قرآن
در آموزههای متعالی قرآن کریم، ارتباط میان ایمان (باور قلبی و تصدیق) و عمل صالح (کردار نیک و شایسته) یکی از بنیادینترین و محوریترین مفاهیمی است که بارها و بارها مورد تأکید قرار گرفته است. بررسی آیات متعدد قرآن به وضوح نشان میدهد که ایمان و عمل صالح، نه تنها از یکدیگر جداییناپذیرند، بلکه مکمل یکدیگر بوده و اساس رستگاری و سعادت انسان در دنیا و آخرت را تشکیل میدهند. در حقیقت، قرآن کریم، ایمان را تنها یک ادعای زبانی یا تصدیق ذهنی صرف نمیداند، بلکه آن را نیرویی محرک میبیند که باید در تمام ابعاد زندگی انسان، از جمله رفتارها، اخلاقیات و تعاملات اجتماعی، تجلی یابد. بدون عمل صالح، ایمان مانند درختی است که ریشه دارد اما ثمرهای نمیدهد، یا پیکری است بیروح که فاقد حیات و حرکت است. قرآن کریم در بیش از پنجاه مورد، عبارت «الذین آمنوا و عملوا الصالحات» (کسانی که ایمان آوردهاند و کارهای شایسته انجام دادهاند) را به کار برده است. این تکرار مکرر، خود گویای اهمیت و یگانگی این دو مفهوم است. برای نمونه، در سوره مبارکه عصر (آیه 1 تا 3)، که یکی از جامعترین سورههای قرآن در بیان راه رستگاری است، خداوند متعال میفرماید: «وَالْعَصْرِ إِنَّ الْإِنْسَانَ لَفِی خُسْرٍ إِلَّا الَّذِینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ وَتَوَاصَوْا بِالْحَقِّ وَتَوَاصَوْا بِالصَّبْرِ». این سوره به روشنی بیان میکند که تمام انسانها در زیان و خسران هستند، مگر چهار دسته: کسانی که ایمان آوردهاند، کسانی که عمل صالح انجام دادهاند، کسانی که یکدیگر را به حق سفارش میکنند و کسانی که یکدیگر را به صبر توصیه میکنند. این آیه به تنهایی کافی است تا پیوند ناگسستنی ایمان و عمل صالح را اثبات کند؛ زیرا ایمان به تنهایی بدون عمل صالح، انسان را از خسران نجات نمیدهد. عمل صالح در نگاه قرآنی، تنها به عبادات فردی مانند نماز، روزه و حج محدود نمیشود، بلکه شامل هر کار نیکو و پسندیدهای است که با نیت خالص و برای رضای خداوند انجام گیرد. این اعمال میتوانند شامل عدالتورزی، راستگویی، امانتداری، کمک به نیازمندان، احسان به والدین، رعایت حقوق همسایگان، پرهیز از غیبت و تهمت، و تلاش برای اصلاح جامعه باشند. به عبارتی، عمل صالح هر آن چیزی است که به خیر و صلاح فرد و جامعه بینجامد و مطابق با اوامر و نواهی الهی باشد. ایمان، همان موتور محرکی است که انسان را به انجام این اعمال صالح ترغیب میکند و عمل صالح نیز، سند و گواه صدق ایمان است. قرآن کریم به صراحت وعده پاداشهای عظیم و بهشت برین را به «الذین آمنوا و عملوا الصالحات» میدهد. این پاداشها شامل آرامش قلبی در دنیا و سعادت ابدی در آخرت است. به عنوان مثال، در سوره بقره، آیه 277، خداوند میفرماید: «إِنَّ الَّذِینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ وَأَقَامُوا الصَّلَاةَ وَآتَوُا الزَّكَاةَ لَهُمْ أَجْرُهُمْ عِنْدَ رَبِّهِمْ وَلَا خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَلَا هُمْ یَحْزَنُونَ». این آیه نه تنها ایمان و عمل صالح را کنار هم میآورد، بلکه نمونههای مشخصی از عمل صالح مانند اقامه نماز و پرداخت زکات را نیز بیان میکند و نتیجه آن را پاداش الهی و رهایی از هرگونه ترس و اندوه میداند. این آیات به خوبی نشان میدهند که ایمانِ تنها، بدون پشتوانه عملی، در پیشگاه خداوند جایگاهی ندارد؛ چرا که اگر ایمان حقیقی باشد، حتماً نتایج و آثار عملی آن در زندگی فرد پدیدار خواهد شد. هدف از خلقت انسان و ارسال پیامبران نیز، بر اساس آموزههای قرآن، دستیابی به یک زندگی متعادل و نیکو است که در آن، ایمان قلبی با اعمال نیکو همراه باشد. خداوند انسان را برای آزمایش آفریده تا «أَیُّکُمْ أَحْسَنُ عَمَلًا» (کدام یک از شما عملش نیکوتر است) مشخص شود (سوره ملک، آیه 2). این آیه نشان میدهد که معیار برتری و سنجش انسانها، نه صرف ادعای ایمان، بلکه کیفیت و حسن عمل آنهاست. حتی ابلیس نیز به وجود خداوند ایمان داشت، اما از فرمان الهی سرپیچی کرد و حاضر به سجده برای آدم نشد، که این خود نشاندهنده بیارزش بودن ایمان بدون تسلیم و عمل است. منافقان نیز در ظاهر ادعای ایمان میکردند، اما اعمالشان و نیات پلیدشان، ایمان آنها را تکذیب میکرد. در نهایت، میتوان نتیجه گرفت که در منظر قرآن کریم، ایمان و عمل صالح دو روی یک سکه هستند که با هم معنا پیدا میکنند. ایمان، بذر رستگاری است و عمل صالح، میوه آن. بدون میوه، بذر ارزشی ندارد و بدون بذر، میوهای پدید نمیآید. قرآن، انسانی را رستگار و کامیاب میداند که ایمانش در عمق جانش ریشه دوانده و این ایمان، او را به انجام کارهای نیکو و پرهیز از بدیها سوق دهد. این هماهنگی و همبستگی میان باور قلبی و رفتار عملی، کلید موفقیت در دنیا و ورود به سعادت ابدی در آخرت است. بنابراین، پاسخ قاطعانه بر اساس آیات قرآن این است که ایمان بدون عمل صالح، پذیرفتنی نیست و کامل و نجاتبخش تلقی نمیشود. ایمان حقیقی، همواره با نمود بیرونی و عملی همراه است و این نمود، در قالب اعمال صالح جلوهگر میشود.
آیات مرتبط
وَالْعَصْرِ
سوگند به عصر [زمان و چينش تحولات تاريخ].
عصر : 1
إِنَّ الْإِنْسَانَ لَفِی خُسْرٍ
همانا انسان در زيانكارى است،
عصر : 2
إِلَّا الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ وَتَوَاصَوْا بِالْحَقِّ وَتَوَاصَوْا بِالصَّبْرِ
مگر كسانى كه ايمان آوردند و كارهاى شايسته انجام دادند و يكديگر را به حق سفارش كردند و يكديگر را به صبر سفارش كردند.
عصر : 3
إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ وَأَقَامُوا الصَّلَاةَ وَآتَوُا الزَّكَاةَ لَهُمْ أَجْرُهُمْ عِنْدَ رَبِّهِمْ وَلَا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَلَا هُمْ يَحْزَنُونَ
یقیناً کسانی که ایمان آوردند و کارهای شایسته انجام دادند و نماز برپا داشتند و زکات پرداختند، پاداششان نزد پروردگارشان است؛ و نه ترسی بر آنهاست و نه اندوهگین میشوند.
بقره : 277
الَّذِي خَلَقَ الْمَوْتَ وَالْحَيَاةَ لِيَبْلُوَكُمْ أَيُّكُمْ أَحْسَنُ عَمَلًا وَهُوَ الْعَزِيزُ الْغَفُورُ
آن که مرگ و زندگى را آفرید تا شما را بیازماید که کدامتان از جهت عمل نیکوترید؛ و او شکست ناپذیر و بسیار آمرزنده است.
ملک : 2
داستانی دلنشین
روزی در زمانهای دور، مردی زاهد به نام عبدالله، در گوشهای از شهر زندگی میکرد. او شبانهروز به ذکر و عبادت مشغول بود و ادعا میکرد که از بالاترین درجات ایمان برخوردار است. اما همسایگانش، از تندی اخلاق و بیتفاوتی او نسبت به مشکلات دیگران گلایه داشتند. روزی پیری دانا از کنار منزل او میگذشت. دید که عبدالله مشغول نماز است و در همان حال، کودکی کنار در گریه میکند و کسی به او توجهی ندارد. پیرمرد آهی کشید و گفت: «ای عبدالله، ایمانی که تنها در محراب و سجاده بماند و از دیوار خانه فراتر نرود و به فریاد مظلومی نرسد، چگونه ایمانی است؟ سعدی شیرینسخن فرماید: «عبادت به جز خدمت خلق نیست / به تسبیح و سجاده و دلق نیست.» ایمان راستین، میوهاش نیکرفتاری و دستگیری است، وگرنه دعای بیعمل، همچون نقشی بر آب است که اثری نماند.