آیا دعا کردن برای موفقیت مادی اشکالی دارد؟

یکی از سؤالات رایجی که در ذهن بسیاری از مؤمنان نقش می‌بندد، این است که آیا درخواست و دعا برای موفقیت‌های مادی و دنیوی از درگاه خداوند متعال صحیح و جایز است یا خیر؟ آیا این نوع دعا با هدف اصلی زندگی که رسیدن به کمال معنوی و قرب الهی است، منافاتی ندارد؟ پاسخ به این سؤال، با استناد به آموزه‌های قرآن کریم، بسیار روشن و مثبت است. اسلام دین زندگی است و همواره انسان را به سوی تعادل، اعتدال و بهره‌مندی از نعمت‌های حلال الهی در کنار توجه به آخرت دعوت می‌کند. برخلاف تصور برخی، موفقیت مادی نه تنها مذموم نیست، بلکه می‌تواند ابزاری قوی برای رسیدن به اهداف بزرگتر و خیرات بیشتر باشد، البته به شرطی که با نیت صحیح، تلاش مستمر و شکرگزاری همراه باشد. قرآن کریم در آیات متعددی به صراحت بیان می‌دارد که می‌توان از خداوند هم خیر دنیا و هم خیر آخرت را طلب کرد. به عنوان مثال، در سوره بقره، آیه 201، خداوند دعایی جامع را به مؤمنان می‌آموزد: «رَبَّنَا آتِنَا فِي الدُّنْيَا حَسَنَةً وَفِي الْآخِرَةِ حَسَنَةً وَقِنَا عَذَابَ النَّارِ»؛ یعنی «پروردگارا! در دنیا به ما نیکی و در آخرت نیز نیکی عطا کن، و ما را از عذاب آتش نگاه دار.» این آیه به وضوح نشان می‌دهد که درخواست «حسنه» (نیکی) در دنیا شامل موفقیت‌های مادی مشروع، سلامتی، آرامش و هر آنچه زندگی انسان را بهبود می‌بخشد نیز می‌شود. اسلام هرگز رهبانیت و کناره‌گیری از دنیا را تشویق نمی‌کند. بلکه برعکس، مؤمن را به کار و تلاش برای کسب روزی حلال و آبادانی زمین فرامی‌خواند. خداوند متعال خود را «رزاق» و روزی‌دهنده معرفی می‌کند و انسان را به سوی بهره‌مندی از روزی پاکیزه و حلال تشویق می‌نماید. در سوره ملک، آیه 15، می‌خوانیم: «هُوَ الَّذِي جَعَلَ لَكُمُ الْأَرْضَ ذَلُولًا فَامْشُوا فِي مَنَاكِبِهَا وَكُلُوا مِن رِّزْقِهِ ۖ وَإِلَيْهِ النُّشُورُ»؛ یعنی «اوست کسی که زمین را برای شما رام گردانید؛ پس در اطراف و جوانب آن راه روید و از روزیِ او بخورید، و بازگشت [همه] به سوی اوست.» این آیه تأکیدی صریح بر تلاش برای کسب روزی و استفاده از مواهب دنیوی است. اما مهم‌تر از صرفاً درخواست، نحوه نگرش ما به مال و موفقیت مادی است. قرآن کریم به ما می‌آموزد که مال و ثروت باید وسیله‌ای برای رسیدن به اهداف والاتر باشد، نه هدف نهایی. در سوره قصص، آیه 77، خداوند متعال می‌فرماید: «وَابْتَغِ فِيمَا آتَاكَ اللَّهُ الدَّارَ الْآخِرَةَ ۖ وَلَا تَنسَ نَصِيبَكَ مِنَ الدُّنْيَا ۖ وَأَحْسِن كَمَا أَحْسَنَ اللَّهُ إِلَيْكَ ۖ وَلَا تَبْغِ الْفَسَادَ فِي الْأَرْضِ ۖ إِنَّ اللَّهَ لَا يُحِبُّ الْمُفْسِدِينَ»؛ یعنی «و با آنچه خدا به تو داده است، سرای آخرت را طلب کن و سهم خود را از دنیا فراموش مکن؛ و [همان گونه که خدا به تو نیکی کرده] نیکی کن و در زمین به دنبال فساد مباش، زیرا خدا فسادگران را دوست ندارد.» این آیه بسیار محوری است؛ چرا که هم بر اهمیت آخرت تأکید می‌کند و هم به انسان یادآوری می‌کند که نباید سهم خود از دنیا را فراموش کند. این «سهم» شامل بهره‌مندی از روزی حلال، کسب و کار مشروع، و زندگی شرافتمندانه است. همچنین، این آیه به ما یادآوری می‌کند که مال و ثروت باید برای نیکی کردن و اجتناب از فساد به کار گرفته شود. یعنی موفقیت مادی، تنها زمانی ارزشمند است که در مسیر خیر و صلاح جامعه و رضایت الهی به کار گرفته شود. از جمله شرایط مهم دیگری که قرآن در مورد کسب روزی و موفقیت مادی مطرح می‌کند، شکرگزاری است. در سوره ابراهیم، آیه 7، خداوند وعده می‌دهد: «لَئِن شَكَرْتُمْ لَأَزِيدَنَّكُمْ ۖ وَلَئِن كَفَرْتُمْ إِنَّ عَذَابِي لَشَدِيدٌ»؛ یعنی «اگر شکرگزاری کنید، قطعاً بر [نعمت] شما می‌افزایم و اگر کفران ورزید، مسلماً عذاب من سخت است.» این آیه نشان می‌دهد که شکرگزاری نه تنها یک وظیفه اخلاقی است، بلکه کلید افزایش روزی و برکات الهی نیز محسوب می‌شود. شکرگزاری صرفاً به گفتار نیست، بلکه باید در عمل نیز نمود یابد، یعنی در راه درست هزینه کردن اموال، کمک به نیازمندان و رعایت حقوق الهی و مردمی. بنابراین، دعا برای موفقیت مادی نه تنها اشکالی ندارد، بلکه در چارچوب تعالیم قرآنی، امری مطلوب و مشروع است. اما این دعا باید همراه با تلاش و کوشش، نیت خیر، شکرگزاری و مصرف حلال و صحیح باشد. مسلمانان می‌توانند با اطمینان خاطر، از خداوند متعال برای افزایش رزق و روزی، موفقیت در کسب و کار و بهبود وضعیت مالی خود دعا کنند، در حالی که همواره به یاد داشته باشند که همه اینها از فضل و رحمت الهی است و باید در راه رضایت او به کار گرفته شود. در نهایت، باید بین وابستگی به دنیا و استفاده صحیح از آن تمایز قائل شد. اسلام دلبستگی مفرط به دنیا و فراموشی آخرت را نکوهش می‌کند، اما استفاده از دنیا به عنوان پلی برای رسیدن به آخرت و ابزاری برای خدمت به خلق و تقرب به حق را تشویق می‌نماید. پس با قلبی سرشار از امید و توکل به خدا، برای تمام خیرات دنیا و آخرت دعا کنیم و بدانیم که خداوند شنونده و پاسخ‌گوی دعاهای بندگانش است، به شرط آنکه تلاش کنیم و مسیر درست را بپیماییم. اینگونه، موفقیت مادی می‌تواند نه تنها به خوشبختی دنیوی ما کمک کند، بلکه پله‌ای برای ارتقای معنوی و سعادت اخروی نیز باشد. در واقع، بسیاری از اعمال خیریه، کمک به نیازمندان، ساختن مساجد و مراکز علمی، و حتی حج و عمره، مستلزم برخورداری از منابع مالی است. بنابراین، موفقیت مادی می‌تواند بستری برای انجام این خیرات فراهم آورد. این نگرش متعادل، نشان‌دهنده‌ی جامعیت دین اسلام و توجه آن به تمام ابعاد وجودی انسان، اعم از مادی و معنوی، است.