آیا خواب شب بهتر است یا خواب روز از منظر قرآن؟

در قرآن کریم، که منبع بی‌کران هدایت و حکمت الهی است، به صراحت از واژه "بهتر" برای مقایسه خواب شب و خواب روز استفاده نشده است. با این حال، آیات متعدد قرآن به وضوح هدف اصلی شب و روز را مشخص می‌کنند، که این امر به طور قوی نشان می‌دهد که شب به طور الهی و طبیعی، زمان بهتری برای استراحت عمیق و بازیابی انرژی است، در حالی که روز برای فعالیت و کسب روزی تعیین شده است. قرآن کریم چرخه‌های شب و روز را به عنوان آیات و نشانه‌هایی بنیادین از خلقت شکوهمند خداوند و رحمت بی‌کران او بر بشریت معرفی می‌کند که به دقت برای پاسخگویی به نیازهای فیزیولوژیکی و روحی ما طراحی شده‌اند. چندین آیه قرآن به زیبایی این نظم الهی را توصیف می‌کنند. خداوند متعال در سوره نبأ (آیات ۹-۱۱) می‌فرماید: "وَجَعَلْنَا نَوْمَكُمْ سُبَاتًا * وَجَعَلْنَا اللَّيْلَ لِبَاسًا * وَجَعَلْنَا النَّهَارَ مَعَاشًا" (و خواب شما را وسیله آرامش و قطع فعالیت، و شب را پوشش، و روز را برای کسب و کار قرار دادیم). این سه آیه به ارتباط ذاتی میان خواب، شب و فعالیت‌های روزانه اشاره دارند. کلمه "سبات" برای خواب، به معنای توقف فعالیت، آرامشی عمیق و حالتی از سکون کامل برای بازسازی و تجدید قواست، گویی توقفی موقت در آگاهی برای تجدید حیات. این کیفیت استراحت عمیق است که با خواب مرتبط است و نقش اساسی آن را در بازیابی انرژی نشان می‌دهد. علاوه بر این، اینکه شب "لباس" (پوشش) است، به معنای پنهان‌کنندگی، آرامش، و تاریکی فراگیر است که منجر به صلح و آرامش می‌شود و انسان را از هیاهو و مطالبات روز دور نگه می‌دارد. این ویژگی حفاظتی شب، محیطی ایده‌آل برای آرامش و فرو رفتن در خوابی عمیق را فراهم می‌کند. در مقابل، روز برای "معاش" (کسب و کار) تعیین شده است، به این معنی که زمان کار، حرکت، و تعامل با دنیا برای کسب رزق و برآورده کردن مسئولیت‌های دنیوی است. این معماری الهی به طور ذاتی شب را برای استراحت و روز را برای بهره‌وری اولویت می‌دهد. این موضوع در سوره فرقان (آیه ۴۷) نیز تکرار شده است: "وَهُوَ الَّذِي جَعَلَ لَكُمُ اللَّيْلَ لِبَاسًا وَالنَّوْمَ سُبَاتًا وَجَعَلَ النَّهَارَ نُشُورًا" (و اوست کسی که شب را برای شما پوشش و خواب را آرامش قرار داد، و روز را برای برخاستن و پراکنده شدن ساخت). در اینجا، "نشور" (برخاستن و پراکنده شدن) بیشتر بر روز به عنوان دوره‌ای از بیداری، فعالیت و پیگیری فعالانه امور زندگی تأکید می‌کند. تکرار شب به عنوان "پوشش" و خواب به عنوان "سبات" بر هدف اساسی دوره شب برای بازیابی قوای جسمی و روحی تأکید می‌کند. پیام ثابت در این آیات این است که خداوند، در حکمت بی‌نهایت خود، جهان را به گونه‌ای طراحی کرده است که بهینه از وجود بشر حمایت کند. او نیازهای پیچیده جسم و روح انسان را درک می‌کند و بنابراین ریتم طبیعی را برقرار ساخته است که شب به عنوان دوره‌ای برای ریکاوری عمل می‌کند و به جسم و ذهن اجازه می‌دهد از فشارهای روز بهبود یابد و برای چالش‌های روز بعد آماده شود. آیه مهم دیگری که در سوره یونس (آیه ۶۷) آمده است، می‌فرماید: "هُوَ الَّذِي جَعَلَ لَكُمُ اللَّيْلَ لِتَسْكُنُوا فِيهِ وَالنَّهَارَ مُبْصِرًا ۚ إِنَّ فِي ذَلِكَ لَآيَاتٍ لِّقَوْمٍ يَسْمَعُونَ" (اوست کسی که شب را برای شما آفرید تا در آن آرام گیرید و روز را روشن ساخت؛ به راستی در اینها برای گروهی که گوش شنوا دارند، نشانه‌هایی است). عبارت "لتسکنوا فیه" (تا در آن آرام گیرید) بر آرامش و سکونی که با شب مرتبط است، تأکید می‌کند. شب زمانی برای صلح، آرامش، و تسکین حواس است که عناصر حیاتی برای خوابی عمیق و مؤثر هستند. روز، با صفت "مبصرا" (روشن و قابل دیدن)، نشان‌دهنده روشنایی و وضوح آن است که آن را برای دیدن، کار، و تعاملات اجتماعی مناسب می‌سازد. این طراحی الهی تضمین می‌کند که انسان‌ها می‌توانند فعالیت‌های روزانه خود را با وضوح و کارایی انجام دهند و سپس برای بازیابی ضروری به تاریکی و آرامش شب پناه ببرند. سوره غافر (آیه ۶۱) نیز این حکمت را بازتاب می‌دهد و بر بخشش خداوند در ارائه چنین سیستم کاملاً متعادلی تأکید می‌کند: "اللَّهُ الَّذِي جَعَلَ لَكُمُ اللَّيْلَ لِتَسْكُنُوا فِيهِ وَالنَّهَارَ مُبْصِرًا ۚ إِنَّ اللَّهَ لَذُو فَضْلٍ عَلَى النَّاسِ وَلَكِنَّ أَكْثَرَ النَّاسِ لَا يَشْكُرُونَ" (خداست که شب را برای شما آفرید تا در آن آرام گیرید، و روز را روشن ساخت. بی‌گمان خدا بر مردم بسیار مهربان است، ولی بیشتر مردم شکر نمی‌کنند). این آیات به طور جمعی تصویری از شب به عنوان زمان اصلی و مساعدترین برای استراحت را ارائه می‌دهند. با این حال، قرآن به واقعیت خواب در طول روز نیز اشاره دارد. در سوره روم (آیه ۲۳)، خداوند می‌فرماید: "وَمِنْ آيَاتِهِ مَنَامُكُم بِاللَّيْلِ وَالنَّهَارِ وَابْتِغَاؤُكُم مِّن فَضْلِهِ ۚ إِنَّ فِي ذَلِكَ لَآيَاتٍ لِّقَوْمٍ يَسْمَعُونَ" (و از نشانه‌های او خوابیدن شما در شب و روز، و نیز تلاش شما برای بهره‌مندی از فضل اوست؛ در اینها برای گروهی که گوش شنوا دارند، نشانه‌هایی است). این آیه اغلب برای نشان دادن این نکته ذکر می‌شود که خواب روز نه حرام است و نه ذاتاً "اشتباه". این آیه تصدیق می‌کند که افراد در طول روز نیز می‌خوابند، چه برای چرت زدن، به دلیل کار شیفتی، بیماری، یا سایر شرایط. این آیه جهان‌شمولی خواب را به عنوان یک نشانه الهی، معجزه‌ای از چگونگی خاموش شدن بدن برای استراحت در زمان‌های مختلف نشان می‌دهد. با این حال، این امر هدف اصلی شب برای خواب عمیق و ترمیمی را نفی نمی‌کند. ترتیب "شب و روز" ممکن است به طور ضمنی نقش اصلی شب را پیشنهاد کند، اما مهم‌تر از آن، بر این تأکید می‌کند که عمل خواب، صرف نظر از زمان وقوع آن، نشانه‌ای از قدرت و حکمت خداوند است که امکان بهبودی و بقا را فراهم می‌کند. این گواهی بر کنترل کامل او بر خلقت است که حتی در شلوغی روز، فرد می‌تواند آرامش یابد. از دیدگاه جامع اسلامی، تعیین شب برای استراحت و روز برای فعالیت توسط قرآن، زندگی متعادل و هماهنگی را ترویج می‌کند که با ریتم‌های طبیعی خلقت همسو است. این هدایت الهی صرفاً تجویزی نیست، بلکه ریشه در فهم عمیق فیزیولوژی و روانشناسی انسان دارد. برهم زدن این ریتم طبیعی شبانه‌روزی با تبدیل عادت‌گونه شب به روز برای فعالیت‌های گسترده و سپس تلاش برای جبران آن با خواب طولانی‌مدت روز، می‌تواند به مشکلات مختلف جسمی و روانی منجر شود، اگرچه قرآن مستقیماً بیماری‌های پزشکی را ذکر نمی‌کند. حکمتی که در آیات قرآن نهفته است، سبکی از زندگی را تشویق می‌کند که به این چرخه‌های طبیعی احترام می‌گذارد و منجر به رفاه، بهره‌وری و شکرگزاری بیشتر نسبت به خالق می‌شود. فردی که به خوبی استراحت کرده، قادرتر به انجام وظایف معنوی (مانند نماز، تفکر)، مسئولیت‌های شخصی و مشارکت مثبت در جامعه است. این تعادل بخشی از "میزان" (تعادل) است که خداوند در جهان قرار داده است. در نتیجه، در حالی که قرآن خواب را به عنوان یک نشانه جهانی از قدرت خداوند که هم در روز و هم در شب اتفاق می‌افتد تأیید می‌کند، به طور قاطع شب را به عنوان دوره اصلی برای استراحت عمیق، بازیابی و آرامش (سبات، سکون، لباس) تعیین می‌کند. در مقابل، روز به عنوان زمان کسب روزی و فعالیت‌های زندگی (معاش، نشور، مبصرا) تعریف شده است. بنابراین، بر اساس هدایت جامع قرآن، خواب شب به عنوان زمان اصلی بهینه و الهی برای آرامش ارائه شده است که برای رفاه انسان و هماهنگی با نظم طبیعی که خالق برقرار کرده است، ضروری است. این نظم گواهی بر بخشش عظیم خداوند و نشانه‌ای عمیق برای کسانی است که تأمل می‌کنند و از طراحی پیچیده خلقت او قدردانی می‌کنند.