پاسخ قرآن
ازدواج یکی از مهمترین نهادهای اجتماعی و خانوادگی در جوامع بشری به شمار میرود که بر اساس فرهنگها، ادیان و قوانین مختلف به اشکال گوناگون کاربرد دارد. در دین اسلام، ازدواج بهعنوان یک عمل مقدس و یک پیمان است که نهتنها تأسیس خانواده را فراهم میآورد بلکه نقشهای مختلفی در رشد اجتماعی و فرهنگی افراد ایفا میکند. با این حال، یکی از مسائلی که همواره در این زمینه مورد توجه قرار گرفته، موضوع ازدواج مجدد است، به ویژه برای مردان. در این مقاله به بررسی ابعاد دینی، شرعی و اخلاقی ازدواج مجدد در اسلام پرداخته خواهد شد. ازدواج مجدد در دین اسلام تحت شرایط خاصی مجاز است. بهویژه در جوامع اسلامی که به اصول و قواعد این دین پایبند هستند، ازدواج مجدد باید از نظر شرعی و اخلاقی مورد تأیید قرار گیرد. یکی از اصول کلیدی در ازدواج مجدد، رعایت عدالت بین همسران است که در قرآن کریم به آن تأکید شده است. آیهای از سوره نساء، آیه 3، بر این اصل مهم تأکید میکند: "و اگر بیم دارید که نتوانید بین یتیمان عدالت کنید، پس از آنچه که دوست دارید [از زنان] دو یا سه یا چهار را [برای ازدواج] بگیرید، و اگر بیم دارید که عدالت نکنید، پس تنها با یک زن بسنده کنید". از این آیه بهوضوح میتوان فهمید که عدالت نهتنها یک وظیفه شرعی بلکه یک مسئولیت اخلاقی نسبت به همسران به شمار میآید. عدالت در این context بهمعنای تأمین نیازهای عاطفی، مالی و اجتماعی همسران است. بنابراین، فردی که به ازدواج مجدد اقدام میکند، باید توجه ویژهای به این موضوع داشته باشد که آیا میتواند به عدالت واقعی بین همسران خود دست یابد یا خیر. قرآن کریم همچنین به صراحت اشاره میکند که مردان ممکن است به طور کامل قادر به رعایت عدالت نباشند، چیزی که در سوره نساء، آیه 129 نیز بیان شده است: "و هرگز نتوانید بین زنان عدالت کنید، هرچند برای شما بخواهد." این انذار به مردان یادآور میشود که مسئولیت ازدواج و مدیریت روابط، بهویژه زمانی که چندین همسر دارند، به هیچوجه ساده نیست و نیاز به دقت و عزم جزم دارد. از نظر اخلاقی، ازدواج مجدد بدون رضایت همسر اول برای بسیاری از مسلمانان غیرقابل قبول است. حسادت و غم ناشی از بیتوجهی به احساسات همسر اول میتواند تأثیرات زیانباری بر روابط خانوادگی و ساختار خانواده داشته باشد. به همین دلیل، از دیدگاه اسلامی، قبل از اقدام به ازدواج مجدد، مشورت و گفتگو با همسر اول بهعنوان یک اصل اساسی در نظر گرفته میشود. این اقدام نهتنها به همسر اول زمینهای برای بیان احساسات خود میدهد بلکه امکان ایجاد درک و همکاری در آینده را نیز فراهم میآورد. علاوه بر این، نکته دیگری که در قراردادهای ازدواج مشهود است، رعایت حقوق و responsibilities افراد در این روابط است. شرایط خاصی برای قرارداد ازدواج مجدد وجود دارد که باید طی آن به حقوق هر دو طرف توجه شود و باید تلاش کرد قبل از بستن این قرارداد، بر سر حقوق و مسئولیتها توافق حاصل گردد. بدین ترتیب، با در نظر گرفتن جنبههای اخلاقی، شرعی و اجتماعی، میتوان به یک ازدواج مجدد موفق دست یافت. در نهایت، سخن پایانی که میتوان گفت این است که ازدواج مجدد تحت شرایط خاصی در دین اسلام مجاز است اما بهتر است که این عمل با آگاهی و توافق کامل انجام گیرد. پیشنهاد میشود تا مردان قبل از تصمیمگیری در خصوص ازدواج مجدد، به درستی به این مسئله بپردازند و به خصوص به احساسات همسر اول احترام بگذارند. در این زمینه، گفتمانهای باز و سازنده همواره میتواند به درک بهتر و حل مسائل بین همسران آسیبی وارد نشده و پیمان زناشویی را مستحکمتر کند. بنابراین، با توجّه به تمامی جوانب این موضوع و رعایت اصول اساسی دین اسلام، انتظار میرود که مفاهیم عدالت، احترام و همدلی در مهمترین لحظات زندگی رعایت شده و تمامی جوانب انسانی و اجتماعی این نهاد مقدس تأمین گردد.
آیات مرتبط
وَإِن خِفْتُمْ أَلَّا تُقْسِطُوا فِي الْيَتَامَى فَانكِحُوا مَا طَابَ لَكُمْ مِّنَ النِّسَاءِ مَثْنَى وَثُلاثَ وَرُبَاعَ ۖ فَإِنْ خِفْتُمْ أَلَّا تَعْدِلُوا فَوَاحِدَةً أَوْ مَا مَلَكَتْ أَيْمَانُكُمْ ۗ ذَٰلِكَ أَدْنَىٰ أَلَّا تَعُولُوا
و اگر میترسید که در حق یتیمان عدالت نکنید، پس با زنانی که برایتان خوشایند است، دو یا سه یا چهار ازدواج کنید. و اگر میترسید که نتوانید عدالت کنید، پس یک همسر داشته باشید یا آنچه که مالکیتتان است.
نساء : 3
وَلَن تَسْتَطِيعُوا أَنْ تَعْدِلُوا بَيْنَ النِّسَاءِ وَلَوْ حَرَصْتُمْ ۚ فَلَا تَمِيلُوا كُلَّ الميل فَتَذْهَبُوا بِـَٔاحَدٍ مِّنْهُنَّ رَاحَةً ۖ وَإِن تُصْلِحُوا وَتَتَّقُوا فَإِنَّ اللَّهَ كَانَ غَفُورًا رَّحِيمًا
و هرگز قادر نیستید که در میان زنان عدالت برقرار کنید، هرچند که تلاش کنید. پس به حدی که ممکن است، جذب هیچ یک نشوید وگرنه یکی از آنها را رها میکنید. و اگر اصلاح کنید و تقوی پیشه کنید، پس خداوند همواره آمرزنده و رحیم است.
نساء : 129
داستانی دلنشین
روزی مردی تصمیم به ازدواج مجدد بدون رضایت همسر اول خود گرفت. او فکر میکرد که میتواند بدون عدل و انصاف به زندگیاش ادامه دهد. اما وقتی با همسر اولش صحبت کرد، متوجه شد که او چقدر آسیبدیده و ناراحت است. این گفتگو به او فرصتی داد تا در مورد عدالت و احساسات همسرش بیندیشد و در نهایت تصمیمی عاقلانه بگیرد.