آیا بی‌عدالتی دنیا نشانه نبودن خداست؟

پرسش از وجود بی‌عدالتی در جهان و ارتباط آن با حضور خداوند، یکی از عمیق‌ترین چالش‌های فکری است که بسیاری از انسان‌ها در طول تاریخ با آن روبه‌رو بوده‌اند. از منظر قرآن کریم، پاسخ قاطع و روشنی برای این سؤال وجود دارد: خیر، بی‌عدالتی موجود در دنیا نه تنها نشانه نبودن خدا نیست، بلکه خود دلیلی بر حضور عدل الهی و برنامه وسیع‌تر او برای هستی است. قرآن بارها و بارها تأکید می‌کند که خداوند متعال عادل مطلق است و هیچ‌گاه به بندگانش ستم نمی‌کند. آنچه در جهان به عنوان ظلم و بی‌عدالتی مشاهده می‌شود، ریشه در اختیار و اراده آزاد انسان‌ها دارد و همچنین بخشی از حکمت الهی در قالب آزمون‌های زندگی است که نتیجه نهایی آن در سرای آخرت آشکار خواهد شد. در اسلام، یکی از مهم‌ترین صفات خداوند «عدل» است. خداوند، خودِ عدل و منبع آن است. آیه ۴۴ سوره یونس به وضوح بیان می‌دارد: «إِنَّ اللَّهَ لَا يَظْلِمُ النَّاسَ شَيْئًا وَلَٰكِنَّ النَّاسَ أَنفُسَهُمْ يَظْلِمُونَ»؛ یعنی «همانا خداوند به مردم هیچ ستمی نمی‌کند، ولی مردم خود بر خویشتن ستم می‌کنند.» این آیه صراحتاً نشان می‌دهد که هرگونه ظلم و بی‌عدالتی که در دنیا رخ می‌دهد، محصول اعمال و انتخاب‌های خود انسان‌هاست. خداوند به انسان عقل، فطرت و پیامبران و کتب آسمانی فرستاده تا راه حق و عدالت را به او نشان دهد. انسان با اراده آزادی که خداوند به او عطا کرده است، مختار است که راه صلاح یا فساد را برگزیند. وقتی انسان‌ها از این هدایت الهی سرپیچی می‌کنند و به جای برقراری عدالت، به سمت ستم، طمع و تجاوز به حقوق دیگران می‌روند، این بی‌عدالتی‌ها پدیدار می‌شود. این وضعیت هرگز به معنای غیبت یا بی‌تفاوتی خدا نیست؛ بلکه نشانه مسئولیت‌پذیری انسان و پیامد اعمال اوست. جهان بینی قرآنی، دنیا را سرای گذر و آزمون می‌داند، نه مقصد نهایی. زندگی دنیوی یک امتحان بزرگ است تا مشخص شود چه کسی در عمل نیکوتر است. آیه ۷ سوره هود می‌فرماید: «هُوَ الَّذِي خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ فِي سِتَّةِ أَيَّامٍ وَكَانَ عَرْشُهُ عَلَى الْمَاءِ لِيَبْلُوَكُمْ أَيُّكُمْ أَحْسَنُ عَمَلًا»؛ یعنی «اوست که آسمان‌ها و زمین را در شش روز آفرید و عرش او بر آب بود، تا شما را بیازماید که کدامتان نیکوکارتر است.» در این آزمون، انسان‌ها با چالش‌ها، سختی‌ها و حتی بی‌عدالتی‌ها مواجه می‌شوند. این سختی‌ها می‌توانند برای ستمگر، فرصتی برای بازگشت و توبه و برای مظلوم، میدانی برای صبر، شکیبایی و توکل بر خدا باشند. اگر ظالمی در دنیا به ظاهر مجازات نشود یا ستم‌دیده در ظاهر به حق خود نرسد، این به معنای نادیده گرفتن ستم نیست، بلکه به معنای تأخیر در اجرای عدالت کامل و نهایی است که در سرای دیگر اتفاق می‌افتد. مهم‌ترین دلیل برای رد این ایده که بی‌عدالتی نشانه نبودن خداست، وجود «روز حساب» و «قیامت» است. قرآن بارها تأکید می‌کند که روزی خواهد آمد که همه اعمال انسان‌ها، چه کوچک و چه بزرگ، حسابرسی خواهد شد و هیچ ظلمی بدون پاسخ نخواهد ماند. آیه ۱۷ سوره غافر به این حقیقت اشاره می‌کند: «الْيَوْمَ تُجْزَىٰ كُلُّ نَفْسٍ بِمَا كَسَبَتْ ۚ لَا ظُلْمَ الْيَوْمَ ۚ إِنَّ اللَّهَ سَرِيعُ الْحِسَابِ»؛ یعنی «امروز هر کسی در برابر کاری که کرده پاداش و کیفر داده می‌شود، امروز هیچ ستمی نیست؛ همانا خداوند زود حساب‌رس است.» این آیه نوید می‌دهد که عدالت مطلق الهی در آخرت به تمام معنا اجرا خواهد شد. کسانی که در دنیا ستم کرده‌اند، به سزای اعمال خود می‌رسند و کسانی که مورد ستم واقع شده‌اند، به حق خود خواهند رسید و پاداش صبرشان را دریافت خواهند کرد. این بینش، نه تنها وجود خدا را تأیید می‌کند، بلکه حضور او را به عنوان عادل‌ترین و حکیم‌ترین داور هستی، بیش از پیش آشکار می‌سازد. به علاوه، حکمت الهی ایجاب می‌کند که گاهی اوقات، برخی رویدادها، حتی ظالمانه، به عنوان مقدمه‌ای برای خیر و صلاح بزرگ‌تر عمل کنند که انسان‌ها با دید محدود خود قادر به درک آن نیستند. خداوند بر تمامی ابعاد هستی آگاه و مسلط است و هر عملی در نظام هستی، هرچند به ظاهر نامطلوب، در نهایت به سوی کمال و هدف غایی خلقت پیش می‌رود. پس، بی‌عدالتی‌ها در جهان نه نشانه غیبت خالق است و نه دلیل بر ناتوانی او. بلکه نشان‌دهنده آزادی عمل انسان، مسئولیت پذیری او و نیز وجود یک نظام عدل مطلق در سرای دیگر است که در آن، تمامی حساب‌ها تسویه خواهد شد. ایمان به این حقیقت، آرامش‌بخش دل‌های مظلومان و بازدارنده ستمکاران است و پایه‌های ایمان به خداوند را مستحکم‌تر می‌کند.