چرا برخی انسان‌ها با وجود تلاش زیاد، باز هم رنج می‌کشند؟

از منظر قرآن کریم، زندگی دنیوی سرشار از حکمت‌ها و امتحانات الهی است و رنج کشیدن انسان‌ها، حتی با وجود تلاش‌های بی‌وقفه، بخش جدایی‌ناپذیری از این مسیر الهی است. این موضوع نه نشانه‌ای از بی‌عدالتی است و نه دلیلی بر ناکارآمدی تلاش‌ها؛ بلکه تجلی اراده و حکمت خداوند متعال است که برای اهداف والا و پرمعنایی صورت می‌گیرد. قرآن کریم به وضوح بیان می‌کند که زندگی در این دنیا، ماهیتی آزمایشی دارد و خداوند بندگانش را با انواع نعمت‌ها و دشواری‌ها می‌آزماید تا ایمانشان سنجیده شود، صبرشان تقویت گردد و به مقامات بالاتری دست یابند. این رنج‌ها، گرچه در ظاهر ناخوشایند به نظر می‌رسند، اما در بطن خود درس‌ها، فرصت‌ها و پاداش‌های عظیمی را نهفته دارند. یکی از مهم‌ترین دلایل رنج کشیدن، مفهوم «ابتلاء» یا آزمایش الهی است. خداوند در سوره بقره، آیه ۱۵۵ می‌فرماید: «وَلَنَبْلُوَنَّكُم بِشَيْءٍ مِّنَ الْخَوْفِ وَالْجُوعِ وَنَقْصٍ مِّنَ الْأَمْوَالِ وَالْأَنفُسِ وَالثَّمَرَاتِ ۗ وَبَشِّرِ الصَّابِرِينَ؛ و قطعاً شما را با چیزی از ترس و گرسنگی و کاهشی در اموال و جان‌ها و میوه‌ها می‌آزماییم؛ و به صابران بشارت ده.» این آیه به روشنی نشان می‌دهد که آزمایش و ابتلا به اشکال مختلف، بخشی از تقدیر الهی برای هر انسانی است. هدف از این آزمایش‌ها، تصفیه ایمان، شناخت صادقین از کاذبین، و فراهم آوردن فرصت برای رشد و تعالی روحی است. انسان با مواجهه با سختی‌ها و تلاش برای غلبه بر آن‌ها، ویژگی‌های درونی خود را تقویت کرده و به خدا نزدیک‌تر می‌شود. رنج‌ها می‌توانند پل‌هایی باشند برای رسیدن به معرفت عمیق‌تر و شناخت بهتر خود و خالق هستی. دلیل دیگر، «کفاره گناهان» است. طبق تعالیم اسلامی، رنج‌هایی که انسان در دنیا متحمل می‌شود، می‌توانند وسیله‌ای برای پاک شدن از گناهان و خطاهای گذشته باشند. هر سختی و مصیبتی که با صبر و رضایت الهی تحمل شود، همچون کوره ذوب، آلودگی‌های روحی انسان را از بین می‌برد و او را برای ورود به سرای باقی، پاک و مطهر می‌سازد. در این دیدگاه، رنج نه تنها یک مجازات صرف نیست، بلکه فرصتی برای تطهیر و بازگشت به فطرت پاک انسانی است. پیامبر اکرم (ص) می‌فرمایند: «مصیبتی به مؤمن نمی‌رسد، مگر اینکه خداوند گناهانش را به سبب آن می‌بخشد.» این روایت به ما نشان می‌دهد که حتی یک خار که به پای انسان می‌خلد، اگر با صبر همراه باشد، می‌تواند منجر به پاک شدن گناهی شود. همچنین، رنج‌ها فرصتی برای «بالا رفتن مقام» و کسب درجات عالی نزد خداوند هستند. مؤمنانی که با وجود تلاش‌های فراوان و انجام وظایف، همچنان در زندگی با مشقت و سختی روبرو می‌شوند، در حقیقت در حال پیمودن مسیری هستند که پاداش آن در دنیا قابل مقایسه نیست. خداوند پاداش صابرین و استقامت‌کنندگان را در آخرت به طور کامل و بی‌حد و حصر عطا می‌کند. قرآن در سوره زمر، آیه ۱۰ می‌فرماید: «إِنَّمَا يُوَفَّى الصَّابِرُونَ أَجْرَهُم بِغَيْرِ حِسَابٍ؛ همانا پاداش صابران به طور کامل و بدون حساب داده می‌شود.» این وعده الهی، تسلی‌بخش قلوبی است که در میان رنج‌ها، امیدشان را به فضل الهی از دست نمی‌دهند. نکته مهم دیگری که قرآن به آن اشاره دارد، «حکمت الهی» است. بسیاری از اتفاقات و رنج‌ها، دارای حکمت‌هایی هستند که فراتر از درک محدود بشری ما قرار دارند. چه بسا خیری در دل شرّ پنهان باشد که ما از آن بی‌خبریم. شاید آنچه ما آن را رنج می‌پنداریم، در واقع وسیله‌ای برای جلوگیری از رنجی بزرگ‌تر در آینده یا راهی برای رسیدن به نعمتی باشد که تنها از طریق آن سختی قابل دسترسی است. انسان باید به قضا و قدر الهی و علم بی‌نهایت خداوند ایمان داشته باشد که او هرگز به بندگانش ظلم نمی‌کند و همه تدابیرش از سرِ رحمت و حکمت است. در سوره انشراح، آیات ۵ و ۶ خداوند می‌فرماید: «فَإِنَّ مَعَ الْعُسْرِ يُسْرًا؛ إِنَّ مَعَ الْعُسْرِ يُسْرًا؛ پس یقیناً با هر سختی، آسانی است. یقیناً با هر سختی، آسانی است.» این آیه دو بار تکرار شده تا اطمینان و آرامش به قلب انسان ببخشد که هیچ سختی دائمی نیست و پس از هر رنجی، گشایش و آسانی خواهد آمد. در نهایت، رنج‌ها به انسان یادآوری می‌کنند که «ماهیت زودگذر دنیا» را درک کند و دل به آن نبندد. اگر زندگی دنیوی همیشه سراسر راحتی و آسایش بود، ممکن بود انسان هدف اصلی خلقت خود را فراموش کند و به لذات زودگذر این جهان دل ببندد. اما رنج‌ها و مشکلات، همچون تلنگری عمل می‌کنند که انسان را به تفکر درباره آخرت و هدف والاتر زندگی سوق می‌دهند. این دیدگاه باعث می‌شود که انسان از تلاش برای آسایش صرف در دنیا دست بکشد و به جای آن، برای سعادت ابدی در آخرت تلاش کند. بنابراین، رنج در دیدگاه قرآنی، نه تنها یک بلا نیست، بلکه فرصتی برای رشد، پاکی، ارتقاء مقام و یادآوری حقیقت وجودی انسان در مسیر بندگی و تقرب به خداوند است.