چرا گاهی از انسان بودن خسته می‌شویم؟ درسی از قرآن

پاسخ به این پرسش عمیق و پرمفهوم که چرا گاهی اوقات انسان از ماهیت وجودی خود خسته می‌شود، نیازمند تأملی در آیات نورانی قرآن کریم و درک جایگاه انسان در هستی از منظر الهی است. این احساس خستگی، یا به قول شما «خستگی از انسان بودن»، پدیده‌ای نیست که مختص دوران ما باشد؛ بلکه ریشه‌های عمیقی در فطرت بشر و چالش‌های ذاتی زندگی دنیوی دارد که قرآن به زیبایی به آنها اشاره کرده است. قرآن، انسان را موجودی پیچیده و دارای ابعاد مختلف معرفی می‌کند. از یک سو، او خلیفه و جانشین خدا بر روی زمین است (سوره بقره، آیه 30)، با موهبت عقل و اختیار که می‌تواند به بالاترین درجات کمال برسد؛ و از سوی دیگر، موجودی ضعیف، عجول، فراموشکار و مستعد خطا (سوره نساء، آیه 28؛ سوره معارج، آیات 19-22). این دوگانگی در ذات انسان، بستری برای بروز احساسات متضاد، از جمله خستگی و ناامیدی، فراهم می‌آورد. یکی از دلایل اصلی این خستگی، "ابتلاء" یا آزمایش الهی است. خداوند متعال در قرآن بارها تأکید می‌کند که زندگی دنیوی، میدان آزمایش انسان‌هاست تا میزان ایمان، صبر و عمل صالح آن‌ها آشکار شود. «الَّذِي خَلَقَ الْمَوْتَ وَالْحَيَاةَ لِيَبْلُوَكُمْ أَيُّكُمْ أَحْسَنُ عَمَلًا» (سوره ملک، آیه 2): "اوست که مرگ و زندگی را آفرید تا شما را بیازماید که کدامتان نیکوکارترید." این آزمایش‌ها شامل سختی‌ها، ترس‌ها، گرسنگی، زیان‌های مالی و جانی است که در سوره بقره، آیه 155 به آن اشاره شده است: «وَلَنَبْلُوَنَّكُم بِشَيْءٍ مِّنَ الْخَوْفِ وَالْجُوعِ وَنَقْصٍ مِّنَ الْأَمْوَالِ وَالْأَنفُسِ وَالثَّمَرَاتِ ۗ وَبَشِّرِ الصَّابِرِينَ». در مواجهه با این ابتلائات، طبیعی است که گاهی احساس سنگینی و خستگی به سراغ انسان بیاید. این خستگی، نشانه‌ای از بار سنگین مسئولیت‌ها و چالش‌هایی است که انسان در مسیر آزمایش الهی بر دوش می‌کشد. از دیگر عوامل این خستگی، ماهیت زودگذر و فانی بودن دنیا و تعلقات آن است. انسان فطرتاً به دنبال کمال و بقا است، اما دنیای مادی پر از نقص، ناپایداری و فناپذیری است. وقتی انسان تمام هویت و خوشبختی خود را به مسائل دنیوی گره می‌زند – خواه مال، مقام، روابط انسانی یا حتی سلامت جسمانی – و با از دست دادن یا نقصانی در این امور مواجه می‌شود، احساس پوچی، دلزدگی و خستگی عمیقی او را فرا می‌گیرد. قرآن بارها به این حقیقت اشاره می‌کند که «وَمَا الْحَيَاةُ الدُّنْيَا إِلَّا لَعِبٌ وَلَهْوٌ ۖ وَلَلدَّارُ الْآخِرَةُ خَيْرٌ لِّلَّذِينَ يَتَّقُونَ» (سوره انعام، آیه 32): "و زندگی دنیا چیزی جز بازی و سرگرمی نیست؛ و قطعاً سرای آخرت برای پرهیزکاران بهتر است." درک این حقیقت که آنچه ما را می‌آزارد، عمدتاً تعلقات زودگذر دنیوی است و نه ماهیت اصیل انسان، می‌تواند به کاهش این بار سنگین کمک کند. قرآن راهکارهایی برای مواجهه با این خستگی و بازیابی آرامش درونی ارائه می‌دهد. مهم‌ترین آن‌ها "ذکر الله" یا یاد خداست. خداوند در سوره رعد، آیه 28 می‌فرماید: «الَّذِينَ آمَنُوا وَتَطْمَئِنُّ قُلُوبُهُم بِذِكْرِ اللَّهِ ۗ أَلَا بِذِكْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ»: "کسانی که ایمان آورده‌اند و دل‌هایشان به یاد خدا آرام می‌گیرد؛ آگاه باشید که دل‌ها فقط به یاد خدا آرام می‌گیرد." یاد خدا، اعم از نماز، تلاوت قرآن، دعا، تفکر در آفرینش و هر عملی که انسان را به خالق هستی متصل کند، نیرویی عظیم برای تاب‌آوری در برابر سختی‌ها و یافتن معنا در زندگی است. وقتی انسان از هدف اصلی خلقت خود غافل می‌شود و تمام هم و غم خود را مصروف امور دنیوی می‌کند، به تدریج دچار تهی‌بودگی روحی و خستگی مفرط می‌گردد. اما با بازگشت به سوی خدا و یاد او، بار دیگر شور و نشاط زندگی به او بازمی‌گردد. صبر و شکیبایی، به عنوان یکی از فضایل اخلاقی مهم در قرآن، نقش حیاتی در غلبه بر خستگی ایفا می‌کند. «وَاسْتَعِينُوا بِالصَّبْرِ وَالصَّلَاةِ» (سوره بقره، آیه 153): "و از صبر و نماز یاری بجویید." صبر، به معنای پایداری در برابر سختی‌ها، خویشتن‌داری در برابر ناملایمات و حفظ امید در برابر یأس است. نماز، نه تنها یک عبادت، بلکه یک پناهگاه روحی است که انسان را از هیاهوی دنیا جدا کرده و به منبع لایزال آرامش متصل می‌کند. بنابراین، احساس خستگی از انسان بودن، نه یک ضعف، بلکه گاهی اوقات یک بیدارباش است؛ دعوتی از درون برای بازنگری در اولویت‌ها و بازگشت به اصل خویش. قرآن به ما می‌آموزد که این خستگی می‌تواند نتیجه فراموشی هدف اصلی آفرینش، غرق شدن در مادیات، و دوری از منبع اصلی آرامش باشد. با روی آوردن به خدا، تقویت ایمان، پایداری در برابر مشکلات، و یادآوری فلسفه زندگی به عنوان یک آزمایش، می‌توان این احساس خستگی را به فرصتی برای رشد و تقرب تبدیل کرد و دوباره طراوت و معنا را در زندگی انسانی خویش یافت. این نگرش، نه تنها به انسان کمک می‌کند تا با چالش‌های وجودی کنار بیاید، بلکه او را به سمت یک زندگی هدفمندتر، پربارتر و سرشار از آرامش درونی رهنمون می‌شود. این خستگی، گاهی نشانه‌ای است از این که روح ما نیاز به تغذیه و بازسازی دارد، و بهترین تغذیه برای روح، ارتباط با خالق آن است.