پاسخ قرآن
«بسماللهالرحمنالرحیم» عبارتی است مقدس و پربرکت که در ابتدای تقریباً تمام سورههای قرآن کریم (به جز سوره توبه) و در ابتدای هر عمل شایستهای از دیدگاه اسلام قرار میگیرد. اهمیت فوقالعاده این عبارت، ریشه در مفاهیم عمیق توحیدی، رحمت بیکران الهی، و شیوه صحیح آغاز هر کاری دارد که در قرآن و سنت نبوی بر آن تأکید شده است. این عبارت نه تنها یک شروع نمادین است، بلکه یک رکن اساسی در جهتدهی به نیتها و اعمال مسلمانان محسوب میشود. یکی از دلایل اصلی اهمیت آن، اعلام توحید و یگانگی خداوند است. با گفتن «بسمالله»، انسان تمام قدرتها، یاریها و سرچشمه هر نعمتی را تنها از خداوند میداند و خود را در مسیر بندگی و وابستگی مطلق به او قرار میدهد. این آغاز با نام خداوند، به انسان کمک میکند تا از هرگونه شرک و تکیه بر غیر خدا پرهیز کند و تمامی امور خود را به او بسپارد. علاوه بر این، «الرحمن» و «الرحیم» دو صفت برجسته از صفات الهی هستند که مفهوم رحمت واسعه خداوند را به تصویر میکشند. «الرحمن» به معنای رحمت عام و فراگیر الهی است که شامل همه موجودات، اعم از مؤمن و کافر، و در دنیا میشود. این رحمت، اساس خلقت و روزیدهی است. «الرحیم» نیز به معنای رحمت خاص و پایدار الهی است که به ویژه در آخرت شامل حال مؤمنان و نیکوکاران میشود. ترکیب این دو صفت در «بسمالله» به ما یادآوری میکند که خداوند سرچشمه هر نیکی و رحمتی است و هر کاری که با نام او آغاز شود، در پرتو رحمت و فضل او قرار میگیرد. این امر باعث میشود که انسان در هر کاری که انجام میدهد، از رحمت و یاری خداوند برخوردار شود و به خودبینی و غرور دچار نگردد. این دو صفت در کنار هم، تصویری جامع از خداوند ارائه میدهند: هم مهربان مطلق و هم بخشنده بیپایان. قرآن کریم با «بسماللهالرحمنالرحیم» آغاز میشود و این خود دلیلی آشکار بر اهمیت بنیادین آن است. سوره حمد، که مادر قرآن نامیده میشود، با این عبارت شروع میشود و در واقع، کل قرآن، تجلی رحمت واسعه و خاص الهی است که از طریق کلام الهی به انسانها ابلاغ شده است. این آغاز به معنای آن است که تمامی تعالیم، احکام، قصص و پندهای قرآن در پرتو رحمت الهی نازل شده و هدف نهایی آن هدایت انسان به سوی رستگاری و بهرهمندی از این رحمت است. هنگامی که یک مسلمان قرائت قرآن را آغاز میکند، با «بسمالله» نیت خود را خالص کرده و توجه خود را به منبع اصلی کلام متمرکز میسازد. اهمیت دیگر «بسمالله» در این است که هر عملی که با آن آغاز شود، جنبه عبادی پیدا میکند. در فرهنگ اسلامی، زندگی روزمره مسلمانان از عبادت جدا نیست. خوردن، آشامیدن، خوابیدن، کار کردن، مطالعه و هر فعالیت مشروع دیگری، اگر با «بسمالله» آغاز شود، نه تنها از برکت الهی برخوردار میشود، بلکه به یک عمل عبادی تبدیل میگردد که برای آن پاداش اخروی در نظر گرفته شده است. این کار به انسان کمک میکند تا در تمام لحظات زندگی خود، به یاد خدا باشد و از غفلت و وسوسههای شیطانی در امان بماند. گفتن «بسمالله» به مثابه بستن یک پیمان با خداوند است که ای پروردگار، من این کار را به نام تو و با یاری تو آغاز میکنم و تو را شاهد و ناظر بر آن میدانم. داستان حضرت سلیمان (ع) در سوره نمل نیز اهمیت ویژهای به «بسمالله» میبخشد. در این سوره، نامه حضرت سلیمان به ملکه سبا با عبارت «بسماللهالرحمنالرحیم» آغاز میشود. این نشان میدهد که حتی در امور سیاسی و حکومتی و بینالمللی، آغاز کردن با نام خداوند، نمادی از قدرت و عدالت الهی و نیز دعوت به توحید و تسلیم در برابر خداوند است. این ماجرا تأکید میکند که «بسمالله» فقط برای امور عبادی صرف نیست، بلکه میتواند در هر جنبهای از زندگی به کار گرفته شود و به آن برکت و جهت الهی بخشد. از دیدگاه فلسفی و عرفانی، «بسمالله» دروازهای است به سوی حقیقت هستی. تمام موجودات عالم با «بسمالله» آغاز شدهاند و هر چه در عالم وجود دارد، مظهری از اسماء و صفات الهی است. بنابراین، هر حرکتی در این عالم با نام و اراده خداوند صورت میگیرد. این عبارت، کلید فهم عالم هستی و رابطه انسان با آن است. با تکرار آن، انسان به تدریج به این درک میرسد که هیچ چیز در هستی مستقل نیست و همه چیز به خداوند وابسته است. این فهم، انسان را به سوی تواضع، شکرگزاری و تسلیم در برابر اراده الهی سوق میدهد. در نهایت، میتوان گفت که اهمیت «بسماللهالرحمنالرحیم» در قرآن کریم، فراتر از یک عبارت صرف است. این عبارت، چکیدهای از جهانبینی اسلامی، فلسفه هستی، و راه و رسم زندگی یکتاپرستانه است. این جمله، یادآوری دائمی است که همه چیز از اوست و به سوی او باز میگردد و هر کاری باید با نیت خالص، توکل بر او و در پرتو رحمت بیکرانش آغاز شود. استفاده از «بسمالله» در ابتدای هر کار، نشانهای از ادب بندگی و درخواست یاری و برکت از خداوند است که نه تنها به آن عمل مشروعیت و معنویت میبخشد، بلکه دل انسان را به خداوند نزدیکتر کرده و او را از خطرات و لغزشها حفظ میکند. این یک اصل حیاتی برای پرورش روح توکل، امید، و شکرگزاری در قلب مسلمانان است، و برکات آن در دنیا و آخرت متجلی خواهد شد.
آیات مرتبط
بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَٰنِ الرَّحِيمِ
به نام خداوند بخشنده مهربان.
فاتحه : 1
إِنَّهُ مِن سُلَيْمَانَ وَإِنَّهُ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَٰنِ الرَّحِيمِ
همانا این نامه از سلیمان است و با «به نام خداوند بخشنده مهربان» آغاز میشود.
نمل : 30
الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ
ستایش مخصوص خداوندی است که پروردگار جهانیان است.
حمد : 2
داستانی دلنشین
روزی مردی پارسا، قصد سفر به دیاری دور داشت. او شنیده بود که راه پر از خطر و دشواری است. دوستانش او را از رفتن باز میداشتند، اما مرد پارسا با لبخندی گفت: "چون سفرم را با نام و یاری خداوند بخشنده مهربان آغاز کنم، هیچ خطری مرا تهدید نخواهد کرد." او با گفتن "بسماللهالرحمنالرحیم" راهی شد. در طول سفر، هرگاه با مشکلی روبرو میشد، دوباره این نام مقدس را بر زبان میآورد و توکلش بر خدا بیشتر میشد. به لطف خدا و برکت این نام، او به سلامت به مقصد رسید و با دست پر بازگشت. داستان او درس عبرتی شد که هر کاری را با نام خدا آغاز کنیم تا برکات و رحمتش شامل حالمان شود، همانگونه که سعدی فرموده: «سعدی به راه عشقت قدمی بیتو ننهاد، چون اوّل هر چه گفتی بسمالله گفت.»