پاسخ قرآن
در آموزههای غنی و عمیق قرآن کریم، دعا نه تنها به عنوان یک گفتگوی شخصی و صمیمی با پروردگار، بلکه به عنوان یک ابزار قدرتمند برای اتصال به جامعه و ابراز عشق و شفقت به دیگران معرفی شده است. پرسش «چرا باید برای دیگران دعا کنم؟» پاسخی چندوجهی دارد که ریشههای آن در اصول بنیادین اسلام مانند توحید، برادری، رحمت و احسان نهفته است. دعا برای دیگران، فراتر از یک عمل فردی، نمادی از همبستگی، ایثار و بلوغ معنوی است که فواید بیشماری را هم برای دعا کننده و هم برای کسی که برایش دعا میشود، به ارمغان میآورد. یکی از دلایل اصلی برای دعا کردن برای دیگران، پیروی از سنت و روش پیامبران الهی است. قرآن کریم سرگذشت پیامبران بزرگی چون نوح، ابراهیم، موسی، و پیامبر اسلام، حضرت محمد (ص) را بازگو میکند که همواره برای خانواده، فرزندان، امت و تمامی مؤمنان دعا کردهاند. به عنوان مثال، حضرت نوح (ع) در دعای خود میگوید: «رَّبِّ اغْفِرْ لِي وَلِوَالِدَيَّ وَلِمَن دَخَلَ بَيْتِيَ مُؤْمِنًا وَلِلْمُؤْمِنِينَ وَالْمُؤْمِنَاتِ» (سوره نوح، آیه ۲۸). این دعا نشان میدهد که او نه تنها برای خود و والدینش، بلکه برای تمامی مردان و زنان مؤمن درخواست مغفرت میکند. این وسعت نظر و شمول در دعا، الگویی برای تمامی مؤمنان است که دامنه دعاهای خود را از دایره فردی فراتر ببرند و شامل حال برادران و خواهران ایمانی خود نیز بگردانند. همچنین، حضرت ابراهیم (ع) نیز در دعایی جامع و دلنشین، برای خود، والدینش و تمامی مؤمنان در روز حساب دعا میکند: «رَبَّنَا اغْفِرْ لِي وَلِوَالِدَيَّ وَلِلْمُؤْمِنِينَ يَوْمَ يَقُومُ الْحِسَابُ» (سوره ابراهیم، آیه ۴۱). این نمونهها به وضوح نشان میدهند که دعا برای دیگران، نه تنها یک عمل مستحب، بلکه یک سنت نبوی و بخشی جداییناپذیر از سیره اولیای الهی است. دلیل دیگر، تقویت پیوندهای اخوت و برادری ایمانی است که در قرآن بر آن تأکید فراوان شده است. قرآن کریم میفرماید: «إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ إِخْوَةٌ» (سوره حجرات، آیه ۱۰)، به این معنا که مؤمنان با یکدیگر برادرند. این برادری تنها یک شعار نیست، بلکه یک رابطه عمیق و مسئولیتآفرین است. وقتی برای دیگری دعا میکنید، عملاً این برادری را تجسم میبخشید. شما درد او را درد خود میدانید، شادی او را شادی خود، و سعادت او را سعادت جامعه. این حس همبستگی و همدلی، ستون فقرات یک جامعه اسلامی پویا و سالم است. دعا برای دیگری، به ویژه هنگامی که او در سختی یا بیماری است، اوج همدلی و شفقت را نشان میدهد. این عمل، نه تنها به او احساس تنهایی نمیدهد، بلکه او را در پناه دعاهای خالصانه دیگران قرار میدهد و به او امید و آرامش میبخشد. قرآن نیز بر این نکته تأکید دارد که مؤمنان باید یکدیگر را در نیکی و تقوا یاری دهند: «وَتَعَاوَنُوا عَلَى الْبِرِّ وَالتَّقْوَىٰ» (سوره مائده، آیه ۲). دعا برای دیگری، یکی از بهترین مصادیق این یاری رساندن است، زیرا شما با نیروی لایزال الهی برای او طلب خیر میکنید. از منظر معنوی، دعا برای دیگران، به پاکسازی قلب و روح دعا کننده نیز کمک شایانی میکند. هنگامی که برای دیگری دعا میکنید، به خصوص برای کسی که شاید با او اختلاف نظری داشتهاید یا حتی نسبت به او کینهای در دل دارید، در واقع خود را از ناخالصیهای روحی مانند حسادت، کینه، خودخواهی و غرور رها میکنید. این عمل، شما را به سمت فضیلت ایثار، بخشش و سخاوت قلبی سوق میدهد. خداوند در قرآن میفرماید: «وَاسْتَغْفِرْ لِذَنبِكَ وَلِلْمُؤْمِنِينَ وَالْمُؤْمِنَاتِ» (سوره محمد، آیه ۱۹). این دستور نه تنها به پیامبر (ص) بلکه به تمامی مؤمنان اشاره دارد که برای گناهان خود و برای مردان و زنان مؤمن طلب مغفرت کنند. این طلب مغفرت برای دیگران، نشاندهنده قلبی است که آرزوی خیر و سعادت برای همه دارد و این آرزو، خود به تصفیه درون منجر میشود. این کار باعث میشود انسان از محدودیتهای «من» فراتر رود و خود را جزئی از یک کل بزرگتر، یعنی امت واحده ببیند. علاوه بر این، دعا برای دیگران راهی برای جلب رحمت و فضل الهی بر خود دعا کننده است. اگرچه قرآن صراحتاً نمیگوید که «اگر برای دیگری دعا کنی، فرشتگان برای تو دعا میکنند» (که این مطلب در احادیث آمده است)، اما اصل کلی در قرآن این است که هر کار نیکی که انجام دهید، پاداش آن را از خداوند دریافت خواهید کرد. خداوند متعال در آیات متعددی بر پاداش نیکوکاران و کسانی که به دیگران احسان میکنند، تأکید ورزیده است. وقتی با خلوص نیت برای رفع مشکلات و یا افزایش خیر و برکت در زندگی دیگری دعا میکنید، در حقیقت محبت و رحمت الهی را به سمت خود سرازیر میکنید. این عمل، نشاندهنده دلی بزرگ و روحی بخشنده است که مستوجب عنایت خاص پروردگار است. دعا، خود عبادت است و هر عبادت خالصی، قرب به خداوند و نزول برکات او را در پی دارد. در نهایت، دعا برای دیگران نشانهای از توکل عمیق به خداوند و اعتراف به قدرت مطلقه اوست. وقتی برای دیگری دعا میکنیم، در واقع میگوییم که تنها قدرت حل مشکلات و اعطای برکات، در دست خداوند است و ما با دستهای خالی و قلبهای امیدوار، این طلب را به درگاه او میبریم. این عمل، خود نوعی فروتنی و خشوع در برابر عظمت الهی است که به اجابت نزدیکتر است. در مجموع، دعا برای دیگران نه تنها یک وظیفه اخلاقی و دینی، بلکه یک فرصت بینظیر برای رشد معنوی، تقویت همبستگی اجتماعی و دستیابی به کمال انسانی است. این عمل نشان میدهد که یک مؤمن واقعی، نه تنها به سعادت خود، بلکه به سعادت و آرامش تمامی همنوعان خود، به ویژه برادران و خواهران ایمانیاش، اهمیت میدهد و برای آن تلاش میکند.
آیات مرتبط
رَّبِّ اغْفِرْ لِي وَلِوَالِدَيَّ وَلِمَن دَخَلَ بَيْتِيَ مُؤْمِنًا وَلِلْمُؤْمِنِينَ وَالْمُؤْمِنَاتِ وَلَا تَزِدِ الظَّالِمِينَ إِلَّا تَبَارًا
پروردگارا! مرا و پدر و مادرم و هر که با ایمان به خانهام درآید، و مردان و زنان باایمان را بیامرز، و ستمکاران را جز هلاکت میفزای.
نوح : 28
رَبَّنَا اغْفِرْ لِي وَلِوَالِدَيَّ وَلِلْمُؤْمِنِينَ يَوْمَ يَقُومُ الْحِسَابُ
پروردگارا! مرا و پدر و مادرم و مؤمنان را، روزی که حساب برپا میشود، بیامرز.
ابراهیم : 41
وَالَّذِينَ جَاءُوا مِن بَعْدِهِمْ يَقُولُونَ رَبَّنَا اغْفِرْ لَنَا وَلِإِخْوَانِنَا الَّذِينَ سَبَقُونَا بِالْإِيمَانِ وَلَا تَجْعَلْ فِي قُلُوبِنَا غِلًّا لِّلَّذِينَ آمَنُوا رَبَّنَا إِنَّكَ رَءُوفٌ رَّحِيمٌ
و کسانی که پس از ایشان آمدند، میگویند: پروردگارا! ما را و برادرانمان را که در ایمان بر ما پیشی گرفتند بیامرز، و در دلهایمان هیچ کینه و حسدی نسبت به مؤمنان قرار مده. پروردگارا! تو یقیناً مهربان و بسیار رحیم هستی.
حشر : 10
داستانی دلنشین
در گلستان سعدی آمده است که پادشاهی از درویشی پرسید: «شغل تو چیست که همیشه در آرامشی؟» درویش گفت: «شغل من جز دعا و سپاس نیست.» پادشاه گفت: «مرا از مال و ملک بسیار است، تو را چه؟» درویش خندید و گفت: «مال و ملک تو برای خودت، اما دعایی که من هر شب برای تو و مردمان میخوانم، سودش بیش از آن است که تو به تنهایی به دست آوری. من برای سلامت تو دعا میکنم تا عدالت بر رعیت جاری شود و برای همه مردمان دعا میکنم که در آرامش و برکت زندگی کنند، زیرا آسایش یک نفر در گرو آسایش جمع است. دعای من دلی است که خیر جمع را میخواهد، و این دل از هر گنجی گرانبهاتر است.» پادشاه با شنیدن این سخنان، متحیر شد و دانست که دعای خالصانه درویش، گوهری است که تاجی بر سر همگان مینهد.