پاسخ قرآن
در قرآن کریم، پرهیز از افراط و تفریط در دین به وضوح مورد تأکید قرار گرفته است. این مسأله به عنوان یکی از اصول اساسی در دین اسلام همواره جزء موضوعات مهم مورد بحث بوده است. خداوند در سوره مائده آیه 77 میفرماید: «قُلْ لَا تَغْلُوا فِي دِينِكُمْ غَيْرَ الْحَقِّ» که به مؤمنان توصیه میکند که در دین خود به حق و حقیقت پایبند باشند و از افراطگری و زیادهروی پرهیز کنند. این آیه نه تنها به مسلمانان بلکه به همه انسانها یادآور میشود که در اعتقادات دینی خود باید با دقت و تعقل پیش بروند و از هرگونه افراط و تفریط بپرهیزند. در ادامه این مقاله به بررسی مفهوم افراط و تفریط در دین، آثار و پیامدهای آن و نقش اعتدال در زندگی فردی و اجتماعی خواهیم پرداخت. افراط و تفریط در دین به معنای خروج از میانهروی در اعتقادات و عملکردهای دینی است. افراط به معنی زیادهروی و سختگیری بیش از حد در امور دینی و تفریط به معنای کاهش اهمیت و ارزش دین و توجه نکردن به تعالیم آن است. ائمه معصومین نیز بارها به این نکته اشاره کردهاند که اعتدال در دین یکی از اصول اساسی ایمان است. این اعتدال به سبب رعایت حقوق فردی و اجتماعی ایجاد میشود و در نهایت منجر به یک زندگی سالم و پایدار میشود. ادامه تأکید بر لزوم پرهیز از افراط و تفریط در دین میتوان به این نکته اشاره کرد که افراط و تفریط در دین موجب ایجاد تنگناهای فکری و اجتماعی میشود و میتواند پیامدهای نابخردانهای داشته باشد. به عنوان مثال، فردی که به افراط در عبادات میپردازد ممکن است به تدریج روحیه تندرو پیدا کند. این روحیهای است که نه تنها خودش را بلکه دیگران را نیز تحت تأثیر قرار میدهد و ممکن است منجر به اعمال خشونتآمیز یا رفتارهای غیرانسانی شود. از سوی دیگر، فردی که از دین سرپیچی میکند، خود را از رحمت و برکات خدا دور میکند و به این ترتیب نه تنها از راه راست منحرف میشود بلکه ممکن است زندگی اجتماعی و خانوادگیاش نیز دچار مشکلات و تنگناهای مختلفی گردد. این تعادل نه تنها در زندگی فردی انسان، بلکه در ارتباطات اجتماعی و خانوادگی نیز اثرگذار است. در سوره جمعه آیه 9، خداوند از مسلمانان خواسته است که به نماز پرداخته و با اخلاص و درستی در پیشگاه او حاضر شوند. این موضوع نشاندهندهای از وجود تعادل در اعمال دینی است. نماز، به عنوان یکی از ارکان اساسی دین اسلام، نه تنها برای عبادت خداوند بلکه به عنوان وسیلهای برای تقویت ارتباط اجتماعی و انسانی نیز عمل میکند. افرادی که به نماز اول وقت اهمیت میدهند، معمولاً دارای نظم بیشتری در زندگی خود هستند و ارتباطات مثبتتری با دیگران برقرار میکنند. باید توجه داشت که دین اسلام دین سهل و آسانی است و به همین دلیل پیامبر اسلام (ص) فرمودهاند: «دین سهولت است». این سهولت در دین به معنای آسودگی در عمل به تعالیم دینی و همچنین پرهیز از سختگیریهای بیمورد است. پس از افراط و تفریط پرهیز کردن به معنای درک درست دین و عمل به آن به صورت متعادل و صحیح است. به عنوان نمونه، زمانی که فردی تلاش میکند در تمامی امور زندگیاش از جمله نماز، روزه، و دیگر عبادات به افراط دست بزند، ممکن است در نهایت از عمر خود کاسته و تأثیرات منفی بر کیفیت زندگیاش بگذارد. افراط و تفریط نه تنها زندگی فردی انسان را تحت تأثیر قرار میدهد، بلکه میتواند روابط اجتماعی و خانوادگی را نیز دچار اختلال کند. برای مثال، فردی که به شدت در دین خود افراط میکند ممکن است باعث ایجاد تنش و اختلاف در خانواده و جامعه شود و در مقابل، فردی که اصول دینی را نادیده میگیرد ممکن است از جمعی که تحت تأثیر دین قرار دارند، دور شود. در نهایت، هر دو حالت منجر به بروز بحرانهای اجتماعی و انسانی خواهد شد. در نتیجه، لزوم اعتدال در دین یک نیاز اساسی برای جامعه اسلامی و همه پیروان دیگر ادیان است. در واقع، دین و تمامی تعالیم آن باید به گونهای درک و عمل شود که روحیه همزیستی، محبت و همکاری در بین انسانها تقویت شود. به عنوان یک مسلمان، درک درست از دین و عمل به آن به صورت متعادل، میتواند به تقویت ارزشهای انسانی و اخلاقی کمک کند. در پایان، میتوان گفت که اعتدال و میانهروی در دین یک اصل کلیدی است که نه تنها در قرآن کریم بلکه در تمامی تعالیم دینی و اخلاقی به آن تأکید شده است. انسانها باید در جستجوی حق و حقیقت باشند و از هرگونه افراط و تفریط پرهیز کنند تا بتوانند زندگی معنوی و اجتماعی خود را در مسیر صحیح هدایت کنند. چنین نگرشی به زندگی، نه تنها موجب ارتقاء شخصی انسان میشود، بلکه میتواند بر روابط اجتماعی و عمومی نیز تأثیر مثبت بگذارد و به شکوفایی یک جامعه سالم کمک کند.
آیات مرتبط
قُلْ لَا تَغْلُوا فِي دِينِكُمْ غَيْرَ الْحَقِّ
بگو: در دینتان غیر از حق افراط نکنید.
مائده : 77
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذَا نُودِيَ لِلصَّلَاةِ مِنْ يَوْمِ الْجُمُعَةِ فَاسْعَوْا إِلَى ذِكْرِ اللَّهِ وَاتْرُكُوا الْبَيْعَ ۚ ذَٰلِكُمْ خَيْرٌ لَّكُمْ إِن كُنتُمْ تَعْلَمُونَ
ای کسانی که ایمان آوردهاید! وقتی برای نمازجمعه ندا داده شد، به یاد خدا بشتابید و فروش را رها کنید، که این برای شما بهتر است اگر بدانید.
جمعه : 9
داستانی دلنشین
روزی روزگاری مردی به نام احمد بود که در دینش دچار افراط و تفریط شده بود. او سعی میکرد همه چیز را به طور افراطی انجام دهد، حتی در عبادات. اما با گذشت زمان، احساس کرد که این رفتار باعث پریشانی و سردرگمیاش شده است. روزی در حال خواندن قرآن به آیهای رسید که به اعتدال در دین اشاره داشت. این آیه او را به تأمل واداشت و تصمیم گرفت که با ایجاد توازن در رفتارها و عباداتش به آرامش برسد. احمد به تدریج یاد گرفت که دین یک مسیر ملایم و راحت است و با رعایت اعتدال میتواند به جاهای بهتری در زندگی خود برسد.