تفاوت علم نافع و علم بی‌ثمر

در قرآن کریم، علم یکی از ارزشمندترین منابع انسانی به شمار می‌آید و تأکید فراوانی بر آن وجود دارد. این برگ برنده‌ معرفت، به‌عنوان یکی از ارکان اساسی حیات انسانی معرفی شده است. اهمیت علم و آگاهی در قرآن به‌خصوص به‌عنوان وسیله‌ای برای رشد فردی و اجتماعی به تفسیر درآمده است. در این مقاله، به بررسی مفاهیم علم نافع و علم بی‌ثمر در قرآن خواهیم پرداخت و تأثیرات این دو نوع علم بر جامعه و فرد را تحلیل خواهیم کرد. علم نافع به دانشی اطلاق می‌شود که نه‌تنها انسان را به کمال می‌رساند، بلکه باعث ارتقاء جامعه و تقویت ایمان می‌شود. این نوع علم به انسان کمک می‌کند تا خود را بشناسد، به درک عمیق‌تری از هستی برسد و در چرخه‌ای مثبت به پیش برود. می‌توان گفت که علم نافع کوششی است که انسان را به سمت رشد فکری و معنوی هدایت می‌کند. در آیات مختلف قرآن، به این نوع علم اشاره شده است. برای مثال، در سوره مومنون آیه 14، خداوند فرمود: "ثم جعلناه نطفةً في قرارٍ مکینٍ"، که به صراحت نحوه شکل‌گیری و اهمیت شناخت صحیح در زندگی بشر را تبیین می‌کند. به‌عکس، علم بی‌ثمر یا غیر نافع گونه‌ای از دانش است که نه‌تنها به رشد روحی و معنوی انسان کمک نمی‌کند، بلکه می‌تواند او را به سمت انحراف و گمراهی سوق دهد. در بسیاری از آیات قرآن، به عواقب این نوع علم پرداخته شده است. به‌عنوان نمونه، در سوره جاثیه آیه 23 می‌خوانیم: "أَرَأَيْتَ مَنِ اتَّخَذَ إِلَٰهَهُ هَوَاهُ وَأَضَلَّهُ اللَّهُ عَلَىٰ عِلْمٍ"، که به وضوح نشان می‌دهد چگونه علم می‌تواند به انحراف در مسیر حق کمک کند و به میزان تأثیرات منفی‌اش بر زندگی انسان‌ها تأکید دارد. قرآن کریم به ما می‌آموزد که علم باید در راستای خدمت به انسانیت و نزدیک شدن به خداوند کاربرد داشته باشد. به عبارت دیگر، هدف از علم تنها کسب دانش نیست، بلکه آن علم باید به نوعی جهت‌دهنده به رفتارها و اعمال فرد باشد. اگر انسانی فاقد درک عمیق و اندیشه صحیح از علم باشد، ممکن است از جنبش صحیح فاصله بگیرد و به گمراهی بیفتد. مسأله دیگری که باید به آن توجه کنیم، رابطه علم با ایمان است. در دین اسلام، علم و ایمان دو جنبه مکمل هستند که همواره باید به یکدیگر نزدیک باشند. حال اگر فردی درباره خداوند و دعوت‌های او علم کسب کند، اما به این علم توجه نکند و به آن عمل نکند، در حقیقت علم او بی‌ثمر خواهد بود. به همین خاطر است که علم نافع معمولا شامل احکام دینی، اخلاق و رفتارهای صحیح است که جامعه را به سمت رستگاری سوق خواهد داد. علاوه بر این، علم نافع می‌تواند تأثیرات گسترده‌ای بر جامعه داشته باشد. جوامعی که بر اساس علم نافع بنا نهاده شده‌اند، معمولا از نظر اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی در سطح‌های بالاتری قرار دارند و می‌توانند به رشد و توسعه‌ای پایدار دست یابند. به‌عنوان مثال، در جوامعی که بر پایه علم و فناوری تکیه کرده‌اند، شاهد افزایش رفاه و سطح زندگی افراد هستیم. این به‌وضوح نشان می‌دهد که چگونه علم نافع می‌تواند بستری برای تحول و پیشرفت جامعه باشد. در نتیجه، می‌توان گفت که قرآن کریم ما را به دقت در انتخاب نوع علم توصیه می‌کند. ما باید از علم بی‌ثمر پرهیز کنیم و به علم نافع و مؤثر توجه نماییم. علم نافع نه‌تنها می‌تواند زندگی فردی ما را متأثر کند، بلکه بر جامعه نیز تأثیرات عمیقی خواهد گذاشت. در نهایت، با درک صحیح از علم و عمل به آن، می‌توانیم به سمت کمال و سعادت هدایت شویم. لذا وظیفه ماست که دانسته‌هایمان را در راستای خدمت به انسانیت و تقویت ایمان به کار بگیریم و دانش‌های غیر مؤثر را نادیده بگیریم. این راه، راهی است که ما را به سویی روشن و تعریف شده در قرآن هدایت خواهد کرد.