آیا انجام کار نیک با انگیزه شهرت ارزشی دارد؟

در آموزه‌های غنی و عمیق قرآن کریم، یکی از اساسی‌ترین و محوری‌ترین مفاهیم که ارزش و مقبولیت اعمال نیک را تعیین می‌کند، مفهوم «نیت» است. نیت، روح و جوهر هر عملی است و بدون آن، عمل هر چقدر هم که ظاهراً بزرگ و نیکو باشد، ارزش حقیقی خود را از دست می‌دهد. قرآن به صراحت بر این اصل تأکید می‌کند که عمل تنها زمانی در پیشگاه خداوند ارزشمند و مورد قبول است که با اخلاص کامل، یعنی صرفاً برای کسب رضایت و خشنودی پروردگار متعال انجام گیرد و هیچ‌گونه شائبه‌ای از ریا، خودنمایی، شهرت‌طلبی یا جلب تحسین مردم در آن نباشد. به عبارتی، انگیزه در انجام کار نیک، تعیین‌کننده اصلی ارزش معنوی و پاداش اخروی آن است. قرآن کریم ریا و خودنمایی را به شدت نکوهش می‌کند و آن را نقطه‌ی مقابل اخلاص می‌داند. در چندین آیه به وضوح بیان شده است که اعمالی که برای دیده شدن توسط مردم انجام می‌شوند، هر چند در دنیا ممکن است تحسین و تمجید به دنبال داشته باشند، اما در آخرت بی‌ارزش و بی‌ثمر خواهند بود. این آموزه، نه تنها یک حکم فقهی، بلکه یک اصل تربیتی عمیق است که انسان را به پاکسازی درون و تهذیب نفس از هرگونه شرک پنهان (شرک اصغر) دعوت می‌کند. شرک اصغر در این معنا، این است که در عمل خالصانه‌ای که باید تنها برای خدا باشد، غیر خدا را نیز شریک قرار دهیم، حتی اگر این شریک، تمایل به شهرت یا ستایش مردم باشد. به عنوان مثال، در سوره بقره، آیه ۲۶۴، خداوند مثالی بسیار گویا در این زمینه می‌آورد: "یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لَا تُبْطِلُوا صَدَقَاتِکُمْ بِالْمَنِّ وَالْأَذَىٰ کَالَّذِی یُنْفِقُ مَالَهُ رِئَاءَ النَّاسِ وَلَا یُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَالْیَوْمِ الْآخِرِ فَمَثَلُهُ کَمَثَلِ صَفْوَانٍ عَلَیْهِ تُرَابٌ فَأَصَابَهُ وَابِلٌ فَتَرَکَهُ صَلْدًا لَا یَقْدِرُونَ عَلَىٰ شَیْءٍ مِمَّا کَسَبُوا وَاللَّهُ لَا یَهْدِی الْقَوْمَ الْکَافِرِینَ" (ای کسانی که ایمان آورده‌اید، صدقات خود را با منت نهادن و آزار رساندن باطل نکنید، مانند کسی که مالش را برای خودنمایی به مردم انفاق می‌کند و به خدا و روز قیامت ایمان ندارد. پس مَثَل او همچون مَثَل سنگی است که بر آن خاکی باشد، سپس باران شدیدی بر آن ببارد و آن را صاف و بی‌خاک واگذارد. آنان از آنچه کسب کرده‌اند، چیزی به دست نمی‌آورند و خداوند گروه کافران را هدایت نمی‌کند). این آیه به وضوح نشان می‌دهد که عمل خیری چون صدقه، اگر با انگیزه‌ی ریا و خودنمایی همراه باشد، هیچ ارزش و پاداشی در نزد خداوند نخواهد داشت و مانند خاکی بر سنگ است که با اولین باران شسته می‌شود و چیزی جز سنگ سخت باقی نمی‌ماند. این تمثیل، تصویر بسیار روشنی از بی‌ثمر بودن اعمال ریایی در عالم آخرت ارائه می‌دهد. همچنین، در سوره کهف، آیه ۱۱۰، خداوند خطاب به پیامبر (ص) می‌فرماید: "قُلْ إِنَّمَا أَنَا بَشَرٌ مِثْلُکُمْ یُوحَىٰ إِلَیَّ أَنَّمَا إِلَٰهُکُمْ إِلَٰهٌ وَاحِدٌ فَمَنْ کَانَ یَرْجُو لِقَاءَ رَبِّهِ فَلْیَعْمَلْ عَمَلًا صَالِحًا وَلَا یُشْرِکْ بِعِبَادَةِ رَبِّهِ أَحَدًا" (بگو: من فقط بشری مثل شما هستم که به من وحی می‌شود که معبود شما معبودی یگانه است. پس هر کس امید لقای پروردگارش را دارد، باید کار شایسته انجام دهد و در پرستش پروردگارش کسی را شریک نکند). این بخش از آیه، "وَلا یُشْرِکْ بِعِبادَةِ رَبِّهِ أَحَداً"، نه تنها بر توحید در پرستش بلکه بر توحید در نیت نیز تأکید دارد. یعنی اعمال صالح باید خالصانه و فقط برای خداوند انجام شوند و نباید هیچ‌کس، حتی میل به شهرت و تحسین مردم، در نیت آن شریک باشد. این آیه، معیار اصلی پذیرش اعمال را پاکی نیت و عدم شریک قرار دادن برای خدا در انجام اعمال صالح معرفی می‌کند. سوره ماعون نیز یکی دیگر از سوره‌هایی است که به شدت به ریاکاری در عبادات می‌پردازد. آیات ۴ تا ۶ این سوره می‌فرماید: "فَوَیْلٌ لِلْمُصَلِّینَ الَّذِینَ هُمْ عَنْ صَلَاتِهِمْ سَاهُونَ الَّذِینَ هُمْ یُرَاءُونَ" (پس وای بر نمازگزاران آنان که از نماز خود غافلند همان کسانی که ریا می‌کنند). این آیات به وضوح نشان می‌دهند که حتی انجام فریضه‌ی مهمی چون نماز، اگر با نیت ریا و خودنمایی همراه باشد، نه تنها ارزشی ندارد، بلکه مایه‌ی هلاکت و عذاب نیز خواهد بود. این بیان قرآنی، اخلاص را به عنوان شرط حیاتی و غیر قابل انکار برای قبولی هر عبادتی مطرح می‌کند. بنابراین، کسی که نماز می‌خواند تا مردم او را متدین بنامند، یا صدقه می‌دهد تا سخاوتمند شناخته شود، در واقع هدف اصلی عمل را از دست داده و ارزش معنوی آن را نابود کرده است. به طور کلی، قرآن تاکید دارد که ارزش واقعی کار نیک، نه در ظاهر آن، بلکه در باطن و انگیزه‌ی حقیقی انجام‌دهنده‌ی آن نهفته است. اگر انسان کاری را به قصد جلب رضایت و خشنودی پروردگار انجام دهد، حتی اگر کوچک و ناچیز به نظر برسد، در نزد خداوند متعال ارزشی بی‌کران پیدا می‌کند و پاداش اخروی فراوانی برایش در پی خواهد داشت. اما اگر بزرگ‌ترین کارهای نیک نیز با انگیزه‌ی شهرت، ستایش مردم یا هر انگیزه‌ی دنیوی دیگری صورت گیرد، از دیدگاه الهی بی‌اعتبار و بی‌ارزش خواهد بود. هدف دین، تربیت انسان‌هایی با قلب‌های پاک و نیت‌های خالص است که در همه‌ی اعمال خود، تنها به خداوند روی می‌آورند و از هرگونه شرک، چه آشکار و چه پنهان، دوری می‌جویند. این اخلاص است که سنگ بنای ارتباط عمیق و پایدار با خالق است و منجر به رستگاری در دنیا و آخرت می‌شود.