پاسخ قرآن
قرآن کریم به عنوان یک کتاب آسمانی و ریشهی اصلی دین اسلام، در خود مفاهیم عمیق و مهمی را در زمینههای مختلف از جمله حفاظت از محیط زیست و طبیعت گنجانده است. در زندگی زرخیز و نامحدود امروز، این مفاهیم بیش از پیش قابل توجه و اجرای عملی هستند. توجه به این آیات و آموزهها نه تنها میتواند منجر به بهبود کیفیت زندگی انسانی شود، بلکه به حفظ تعادل اکوسیستم نیز کمک میکند. به طور کلی، قرآن کریم در آیات فراوان خود، به مفهوم مراقبت از زمین و طبیعت اهمیت داده و متعاقباً مسئولیت انسانی را در حفظ محیط زیست و موجودات آن تأکید کرده است. یکی از این آیات مهم در قرآن سوره انعام آیه 38 است که میفرماید: "لا مَخْلُوقٍ فِي الأَرْضِ وَلَا فِي السَّمَاءِ إِلَّا هُوَ صِنْدُوقٌ مَّذْكُورٌ". این آیه به ما یادآوری میکند که هیچ موجودی در این کره خاکی بیدلیل وجود ندارد و همگی در چرخه حیات نقش تعیینکنندهای بازی میکنند. انسانها به عنوان مسئولین طبیعت، به هیچ عنوان نمیتوانند به راحتی به این موجودات آسیب برسانند، چراکه هر اقدام غیرمسئولانه میتواند زنجیره حیات را مختل سازد. آیات دیگر قرآن نیز به دقت و اهمیت موجودات طبیعی اشاره میکند. در سوره البقره آیه 164، خداوند به نشانهها و آفرینشهای خود اشاره کرده و ما را به دقت در این نشانهها دعوت میکند. در واقع، توجه به آفرینش و موجودات در این آیه، ما را به تفکر و تعمق در ارتباط با خالق و خلقت سوق میدهد و بر اهمیت پیوند انسان با محیط زیست تأکید دارد. به عبارت دیگر، این آیه پاسخی است به سوالاتی که ممکن است ذهن انسان را به خود مشغول کند: "ما از کجا آمدهایم؟" و "چرا اینقدر نیاز به محافظت از این کره خاکی داریم؟". همچنین، یکی دیگر از آموزههای قرآن در سوره اعراف آیه 31 نهفته است. خداوند در این آیه به ما میآموزد: "وَکُلُوا وَاشْرَبُوا وَلَا تُسْرِفُوا". این آیه به وضوح بر اعتدال در مصرف و احتیاط در استفاده از منابع طبیعی تأکید میکند. استفاده از نعمتهای خداوند به معنای زیادهروی و بهرهبرداری بیحد و حساب نیست. بالعکس، قرآن ما را به حراست و مراقبت از این منابع دعوت میکند. رسالت ما به عنوان انسانها این است که نه تنها از این نعمتها بهرهمند شویم، بلکه باید در استفاده از آنها مسئولانه عمل کنیم تا نسلهای آینده نیز از این منابع بهرهمند شوند. حفظ محیط زیست و مراقبت از آن در قرآن به عنوان یک ارزش اخلاقی مطرح شده است. قرآن کریم انسانها را به احترام گذاشتن به طبیعت و محیط زندگی دعوت میکند و اینجا نکتهی اصلی و حیاتی وجود دارد: انسان نه تنها بهرهبردار از طبیعت است بلکه باید مسئولیتپذیر نیز باشد. در آیات قرآن دیده میشود که خداوند به انسانها و موجودات دیگر به عنوان امانت و نعمت نگاه میکند و از ما میخواهد تا در حفظ این امانت کوشا باشیم. مفهوم امانت نه تنها به معنی عدم آسیب به طبیعت است، بلکه از آن سوی دیگر، میخواهد ما به نحو احسن از منابع طبیعی استفاده کنیم و در این راستا صنایع، کشاورزی و خدمات را با اصول پایداری تطبیق دهیم. این همان جایی است که قرآن به بحث علم و دانش پرداخته و ما را به جستجوی دانش در زمینهی طبیعت و درک قوانین حاکم بر آن دعوت میکند. در واقع، علم و آگاهی درباره طبیعت و محیطزیست، ما را در درک بهتر مسئولیتمان یاری میکند. در دنیای امروز، با فراگیر شدن آسیبها و مشکلات زیستمحیطی همچون گرم شدن کره زمین، کاهش منابع آب، و آلودگی هوا، توجه به آموزههای قرآنی به عنوان راهکاری عملی برای حفاظت از زمین و محیطزیست ضروری به نظر میرسد. در حقیقت، اگر انسانها به مفاهیم بنیادین اسلامی که در قرآن کریم به محافطت از طبیعت و موجودات زنده تأکید کرده است، عمل کنند، میتوان به طراوت و حیات دوبارهای برای زمین امیدوار بود. یکی دیگر از نکات قابل توجه در این زمینه، توجه به روحیه تعاون و همدلی در حفاظت از محیط زیست است. قرآن کریم به ما میآموزد که تمامی انسانها باید در این امر مهم همکاری کنند و به همدیگر در حفاظت از محیط زیست یاری رسانند. این همکاری تنها مختص به مسلمانان نیست، بلکه شامل تمامی بشریت میشود؛ دلیل این امر این است که تمامی ما در یک زمین زندگی میکنیم و بهرهبرداری نادرست از آن منجر به آسیب به همه خواهد شد. اهمیت فرهنگسازی در این زمینه نیز غیرقابل انکار است. باید ضمن تعلیم و تربیت نسل جدید در جهت احترام به طبیعت و محیطزیست بر مبنای آموزههای قرآنی، در سطح جامعه نیز آموزشهای عمومی در این خصوص فراهم شود. ترویج فرهنگ دوستداری از طبیعت و حفاظت از آن باید به عنوان یک مسئولیت اجتماعی در نظر گرفته شود. در نهایت، قرآن کریم با تأکید بر مبانی اخلاقی و انسانی در زمینه حفاظت از محیطزیست، مسئولیتهای فردی و اجتماعی را بارز میسازد. هر یک از ما به عنوان مسلمان و انسان باید این آیات را سرلوحه کار خود قرار دهیم و در عمل به آنها متعهد شویم. مسلماً با عمل به این اصول میتوانیم گامی مثبت در راستای حفاظت از زمین و محیط زیست برداریم و برای نسلهای آینده دنیایی پایدار و سالم به ارمغان بیاوریم.
آیات مرتبط
وَمَا مِن دَابَّةٍ فِي الْأَرْضِ وَلَا طَائِرٍ يَطِيرُ بِجَنَاحَيْهِ إِلَّا أُمَمٌ أَمْثَالُكُمْ ۚ مَا فَرَّطْنَا فِي الْكِتَابِ مِن شَيْءٍ ۖ ثُمَّ إِلَى رَبِّهِمْ يُحْشَرُونَ
و هیچ جنبندهای در زمین و هیچ پرندهای با دو بال خویش نیست، مگر اینکه آنها نیز امتی مانند شما هستند؛ ما در کتاب هیچچیزی را فروگذار نکردهایم؛ سپس به سوی پروردگارشان محشور میشوند.
انعام : 38
إِنَّ فِي خَلْقِ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَاخْتِلَافِ اللَّيْلِ وَالنَّهَارِ لَآيَاتٍ لِأُولِي الْأَلْبَابِ
بهراستی، در آفرینش آسمانها و زمین و اختلاف شب و روز، آیاتی است برای خردمندان.
بقره : 164
وَكُلُوا وَاشْرَبُوا وَلَا تُسْرِفُوا ۚ إِنَّهُ لَا يُحِبُّ الْمُسْرِفِينَ
و بخورید و بنوشید و زیادهروی نکنید؛ بهراستی که او مسرفان را دوست ندارد.
اعراف : 31
داستانی دلنشین
روزگاری، مردی به نام حسن بود که همیشه نگران منابع طبیعی و محیط زیست بود. او هر روز به پارک میرفت و سعی میکرد زبالهها را جمعآوری کند. یک روز، در پارک، کودکی را دید که با خوشحالی در حال بازی با گلها بود. حسن نزد او رفت و گفت: 'ببین، گلها چقدر زیبا هستند و ما باید از آنها محافظت کنیم.' کودک گفت: 'چرا؟' حسن برای او توضیح داد که قرآن به ما یادآوری میکند که این موجودات تعدادی از نشانههای خدا هستند و باید مراقب آنها باشیم. آن روز، حسن توانست عشق به طبیعت را در دل کودک بکارند.