پاسخ قرآن
در عصر حاضر که شبکههای اجتماعی مانند اینستاگرام بخش جداییناپذیری از زندگی بسیاری از افراد شدهاند، مسئله مقایسه خود با دیگران به یک چالش جدی تبدیل گشته است. اینستاگرام، با ماهیت بصری خود که افراد غالباً بهترین و درخشانترین جنبههای زندگیشان را به نمایش میگذارند، میتواند حس ناکافی بودن، حسادت، و نارضایتی را در بین کاربران دامن بزند. اگرچه قرآن کریم به طور مستقیم به «اینستاگرام» یا «شبکههای اجتماعی» اشارهای ندارد، اما اصول و رهنمودهای جاودانهای ارائه میدهد که به ما کمک میکند تا با این چالشهای روانی و معنوی مقابله کنیم و به آرامش درونی دست یابیم. پاسخ قرآن برای رهایی از دام مقایسه، درک عمیقتر مفاهیمی چون توحید، قناعت، شکرگزاری، توجه به ذات الهی، و بینش آخرتگرایانه است. اولین و بنیادیترین اصل قرآنی برای رهایی از مقایسه، درک این حقیقت است که ارزش و هویت حقیقی ما از خداوند متعال سرچشمه میگیرد، نه از تأیید دیگران یا داشتههای مادی. قرآن به صراحت بیان میدارد که انسان در «بهترین تقویم» یا همان نیکوترین شکل آفریده شده است (سوره تین، آیه 4). این آیه نشاندهنده کرامت ذاتی انسان است که خداوند به او عطا کرده و این کرامت وابسته به ثروت، زیبایی، یا موفقیتهای دنیوی که در اینستاگرام به نمایش گذاشته میشود، نیست. وقتی انسان به این باور عمیق میرسد که ارزش او در نزد خالقش است و نه در چشم مخلوقات، به تدریج از نیاز به تأیید بیرونی رها میشود. تمرکز بر رابطه با خدا، به جای جستجوی لایکها و فالوورها، به انسان معنا و هدف واقعی میبخشد. اصل دوم، اهمیت شکرگزاری و قناعت است. قرآن در آیات متعددی بر اهمیت شکرگزاری تأکید میکند. در سوره ابراهیم، آیه 7 خداوند میفرماید: «لَئِن شَكَرْتُمْ لَأَزِیدَنَّكُمْ ۖ وَلَئِن كَفَرْتُمْ إِنَّ عَذَابِی لَشَدِیدٌ» یعنی: «اگر شکرگزاری کنید، (نعمتهای خود را) بر شما خواهم افزود؛ و اگر کفران کنید، مجازاتم شدید است.» این آیه نشان میدهد که شکرگزاری نه تنها یک فضیلت اخلاقی است، بلکه کلید افزایش نعمتها و آرامش درونی است. در مقابل، مقایسه مداوم با دیگران و تمرکز بر نداشتهها، نوعی ناسپاسی به شمار میآید. زمانی که ما به جای تمرکز بر خانههای بزرگتر، سفرهای لوکستر، یا اندامهای زیباتر دیگران، به داشتههای خودمان – سلامتی، خانواده، امنیت، ایمان – فکر میکنیم و برای آنها شکرگزاری میکنیم، قلبمان سرشار از رضایت و آرامش میشود. این رویکرد به ما کمک میکند تا از دام «تمنای آنچه خدا به بعضی از شما بر بعضی دیگر برتری داده است» که در سوره نساء، آیه 32 نهی شده، رهایی یابیم: «وَلَا تَتَمَنَّوْا مَا فَضَّلَ اللَّهُ بِهِ بَعْضَكُمْ عَلَىٰ بَعْضٍ ۚ لِلرِّجَالِ نَصِيبٌ مِّمَّا اكْتَسَبُوا ۖ وَلِلنِّسَاءِ نَصِيبٌ مِّمَّا اكْتَسَبْنَ ۚ وَاسْأَلُوا اللَّهَ مِن فَضْلِهِ ۗ إِنَّ اللَّهَ كَانَ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمًا» این آیه به ما میآموزد که به روزی و قسمت خود راضی باشیم و از فضل خدا طلب کنیم، نه اینکه چشم به داشتههای دیگران بدوزیم. سومین اصل، درک ماهیت زودگذر و فریبنده زندگی دنیاست. بسیاری از آنچه در اینستاگرام به نمایش گذاشته میشود، جلوهای از زیباییها، ثروتها و لذایذ دنیوی است که قرآن بارها آنها را ناپایدار و فریبنده معرفی میکند. سوره حدید، آیه 20 به زیبایی این حقیقت را بیان میکند: «اعْلَمُوا أَنَّمَا الْحَيَاةُ الدُّنْيَا لَعِبٌ وَلَهْوٌ وَزِينَةٌ وَتَفَاخُرٌ بَيْنَكُمْ وَتَكَاثُرٌ فِي الْأَمْوَالِ وَالْأَوْلَادِ ۖ كَمَثَلِ غَيْثٍ أَعْجَبَ الْكُفَّارَ نَبَاتُهُ ثُمَّ يَهِيجُ فَتَرَاهُ مُصْفَرًّا ثُمَّ يَكُونُ حُطَامًا ۗ وَفِي الْآخِرَةِ عَذَابٌ شَدِيدٌ وَمَغْفِرَةٌ مِّنَ اللَّهِ وَرِضْوَانٌ ۚ وَمَا الْحَيَاةُ الدُّنْيَا إِلَّا مَتَاعُ الْغُرُورِ». این آیه زندگی دنیا را به بازی، سرگرمی، زینت، تفاخر و فزونی در اموال و اولاد تشبیه میکند که در نهایت مانند گیاهی است که پس از رشد و سرسبزی، خشک میشود و از بین میرود. این دیدگاه قرآنی به ما کمک میکند تا زرق و برقهای دنیوی را که در اینستاگرام مشاهده میکنیم، بیش از حد جدی نگیریم و متوجه باشیم که بسیاری از این نمایشها، حقیقت زندگی افراد نیستند، بلکه فقط بخشهای گزینش شده و گاهی ساختگی هستند. با تمرکز بر آخرت و پاداشهای ابدی، انسان از رقابتهای بیحاصل دنیوی که در شبکههای اجتماعی شدت مییابد، آزاد میشود. در نهایت، برای رهایی عملی از این مقایسهها، میتوانیم با الهام از قرآن، رویکرد خود را نسبت به استفاده از اینستاگرام تغییر دهیم: ۱. تنظیم نیت: قبل از باز کردن اینستاگرام، نیت خود را برای استفاده مفید و نه مقایسه تنظیم کنیم. ۲. محدود کردن زمان استفاده: از افراط پرهیز کنیم. ۳. پاکسازی محتوا: حسابهایی را که حسادت یا نارضایتی را در ما تحریک میکنند، آنفالو کنیم. ۴. تمرکز بر خودسازی: زمان و انرژی که صرف مقایسه میکنیم را به یادگیری، رشد معنوی، و کمک به دیگران اختصاص دهیم. ۵. ذکر و یاد خدا: آرامش قلبی با ذکر خدا (سوره رعد، آیه ۲۸) حاصل میشود و این یادآوری بهترین پادزهر برای پریشانیهای ناشی از مقایسه است. در مجموع، قرآن ما را به سمت درک ارزش واقعی خود، شکرگزاری برای آنچه داریم، و عدم دل بستن به ظواهر فریبنده دنیا راهنمایی میکند. با پیروی از این اصول، میتوانیم در دنیای پر زرق و برق شبکههای اجتماعی، به آرامش و رضایت درونی برسیم و از مقایسههای بیثمر رها شویم.
آیات مرتبط
وَإِذْ تَأَذَّنَ رَبُّكُمْ لَئِن شَكَرْتُمْ لَأَزِیدَنَّكُمْ ۖ وَلَئِن كَفَرْتُمْ إِنَّ عَذَابِی لَشَدِیدٌ
و آنگاه که پروردگارتان اعلام کرد: «اگر شکرگزاری کنید، (نعمتهای خود را) بر شما خواهم افزود؛ و اگر کفران کنید، مجازاتم شدید است.»
ابراهیم : 7
وَلَا تَتَمَنَّوْا مَا فَضَّلَ اللَّهُ بِهِ بَعْضَكُمْ عَلَىٰ بَعْضٍ ۚ لِلرِّجَالِ نَصِيبٌ مِّمَّا اكْتَسَبُوا ۖ وَلِلنِّسَاءِ نَصِيبٌ مِّمَّا اكْتَسَبْنَ ۚ وَاسْأَلُوا اللَّهَ مِن فَضْلِهِ ۗ إِنَّ اللَّهَ كَانَ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمًا
و زنهار تمنا مکنید آنچه را که خدا بدان بعضی از شما را بر بعضی دیگر برتری داده است. مردان را از آنچه به دست آوردهاند بهرهای است، و زنان را [نیز] از آنچه به دست آوردهاند بهرهای است؛ و فضل خدا را بخواهید، که خدا به هر چیزی داناست.
نساء : 32
اعْلَمُوا أَنَّمَا الْحَيَاةُ الدُّنْيَا لَعِبٌ وَلَهْوٌ وَزِينَةٌ وَتَفَاخُرٌ بَيْنَكُمْ وَتَكَاثُرٌ فِي الْأَمْوَالِ وَالْأَوْلَادِ ۖ كَمَثَلِ غَيْثٍ أَعْجَبَ الْكُفَّارَ نَبَاتُهُ ثُمَّ يَهِيجُ فَتَرَاهُ مُصْفَرًّا ثُمَّ يَكُونُ حُطَامًا ۗ وَفِي الْآخِرَةِ عَذَابٌ شَدِيدٌ وَمَغْفِرَةٌ مِّنَ اللَّهِ وَرِضْوَانٌ ۚ وَمَا الْحَيَاةُ الدُّنْيَا إِلَّا مَتَاعُ الْغُرُورِ
بدانید که زندگی دنیا تنها بازی و سرگرمی و آرایش و تفاخر شما به یکدیگر و فزونطلبی در اموال و اولاد است؛ همانند بارانی که محصول آن دهقانان را به شگفت آورد، سپس خشک شود و آن را زرد بینی و سپس خرد و تباه گردد. و در آخرت عذاب شدیدی است و آمرزش و رضایتی از سوی خداست. و زندگی دنیا جز کالای فریبنده نیست.
حدید : 20
داستانی دلنشین
آوردهاند که روزی پادشاهی با شکوه و عظمت، در خلوت خود غرق اندوه بود و از خود میپرسید: «چرا من با این همه جاه و جلال، دلخوش نیستم؟» در همان حال، از پنجره به بیرون نگریست و درویشی را دید که با جامه پاره، بر خشت تکیه داده و با دلی شاد آواز میخواند. پادشاه حیرتزده درویش را فرا خواند و از او پرسید: «ای درویش، تو را چه شده که این همه شادمانی، حال آنکه من با این همه سلطنت، دلم آرام نیست؟» درویش با لبخندی گرم پاسخ داد: «ای پادشاه! من از نعمت قناعت بهرهمندم و چشم به مال و مقام کسی ندارم. هرچه دارم، از فضل خدا میدانم و بدان خشنودم. اما شما همیشه در پی افزودن بر داشتههای خود هستید و نگران از دست دادن آنچه دارید، و این است که آرامش را از شما میگیرد. ثروت حقیقی، آرامش قلب است نه فزونی مال.» این سخن درویش، دل پادشاه را روشن کرد و به او یادآور شد که شادی و رضایت درونی، برتر از هرگونه مقایسه و تفاخر دنیوی است.