پاسخ قرآن
مقدمه در قرآن کریم، بحث در مورد سوالات و کنجکاویهای دینی در مواضع مختلف مورد توجه قرار گرفته است. دین اسلام به عنوان یک دین جامع و کامل، توجه خاصی به سوالات و کنجکاویهای بشر در زمینههای دینی و اخلاقی دارد. این سوالات میتوانند نشانهای از جستوجوی روح انسان برای درک عمیقتر از معنای وجود و هدف زندگی باشند. هر انسانی ممکن است در مواجهه با محتوای دین، سوالاتی از خود بپرسد. این سوالات میتوانند ناشی از کنجکاویهای ذاتی بشر در مورد خالق، هدف از آفرینش، و حقایق دین باشند. سوالات، یادگیری و رشد سوالات به عنوان ابزاری برای یادگیری و رشد در نظر گرفته میشوند. در سوره مائده آیه 101، خداوند به مؤمنان ترغیب میکند که از سوالات بیمورد پرهیز کنند. این آیه بدین معنا نیست که هر سوالی ناپسند است، بلکه سوالاتی که از روی تفکر و جستوجو در حقیقت باشد، نه تنها قابل قبول، بلکه بسیار مورد تشویق است. به عبارت دیگر، سوالات باید هدفمند و با پشتوانه تفکر و تعمق باشند تا بتوانند حقیقت و معنا را در زندگی انسان جستجو کنند. سوالات و جامعه در سوره آلعمران آیه 188، خداوند میفرماید: "در میان مردم هستند کسانی که از ایمانشان غافلاند و بر اساس نادانی خود سوالات بیپایه میپرسند و این بهنوعی مایه تفرقه و سرگردانی در جامعه میشود." این آیه به ما یادآوری میکند که افرادی که با نادانی سوال میپرسند، میتوانند باعث ایجاد تفرقه و سردرگمی در جامعه شوند. بنابراین پرسشهای بیمعنا و نامعقول باید مورد اجتناب قرار گیرد، زیرا نه تنها به فرد پرسشگر کمکی نمیکند، بلکه میتواند به تضعیف بنای ایمان عمومی و همبستگی اجتماعی منجر شود. روش صحیح پرسش بر اساس آموزههای اسلامی، سوال کردن بهمنظور یادگیری و آگاهی و نزدیکی به حقایق دینی امری مثبت و مورد پذیرش است. بنابراین، در دین اسلام، علم و آگاهی از مهمترین ارزشها به شمار میآید و هر مسلمان موظف است تا به جستوجو و تلاش برای کسب علم بپردازد. این جستوجو و پرسش میتواند در زمینههای مختلفی از جمله معارف دینی، اخلاق، علوم انسانی و حتی علوم تجربی باشد. پاسخ به سوالات دینی اگر سوالات فرد در راستای فهم بهتر دین باشد، باید به آنها پاسخ داده شود. علمای دین و مراجع تقلید دارای مسئولیت هستند که به سوالات مردم پاسخ دهند و ایشان را در مسیر درست قرار دهند. پرسش در موضوعات اساسی ایمان و اعتقادات نباید نادیده گرفته شود، بلکه باید به آن توجه ویژهای صورت گیرد. بنابراین، هر مسلمان باید با توجه به ظرفیت خود، به سؤالات مطروحه پاسخ داده و از کسب علم و دانش غافل نشود. اجتناب از سوالات زائد اگرچه در روایات اسلامی نیز آمده که اهل بیت علیهمالسلام از سوالات زائد اجتناب میکردند، اما این نکته به معنای عدم پرسش سوالات ضروری و بنیادی نیست. سوالات زائد، سوالاتی هستند که بهطور کلی بیفایده و بیمعنا هستند و در نهایت به نتیجهای نخواهند رسید. در واقع، اهل بیت از سوالاتی اجتناب میکردند که نه تنها نداشتن پاسخ درست به آنها، بلکه ممکن بود به تضعیف یا تفرقه در پیروی از پیام دین بیانجامد. ترویج فرهنگ پرسش برای ترویج فرهنگ پرسشگری و کنجکاوی دینی در جامعه، باید موقعیتهایی فراهم شود که افراد بتوانند سوالات خود را بدون ترس از قضاوت یا سرزنش مطرح کنند. این امر میتواند از طریق برگزاری جلسات گفتگو، کارگاههای آموزشی و بحثهای گروهی انجام گیرد. در این فعالیتها، افراد میتوانند سوالات خود را با دیگران به اشتراک بگذارند و از تجربیات و دانش یکدیگر بهرهمند شوند. نتیجهگیری در نهایت، باید توجه داشت که پرسش و کنجکاوی دینی جزئی از طبیعت انسانی است و نباید به عنوان امری منفی تلقی شود. سوالات باید هدفمند و معنادار باشند تا به فهم بهتر از حقیقت دین کمک کنند. دین اسلام بهوضوح اعلام میکند که علم و آگاهی از اهمیت بالایی برخوردار است و هر مسلمان باید به جستوجو و یادگیری بپردازد. پاسخ به سوالات در زمینههای دینی نه تنها وظیفه علمای دین است، بلکه مسؤولیت همه مؤمنان است که در این مسیر گام بردارند و با پرسشهای خود به جامعه و خود کمک کنند. از این رو، ایجاد فضایی باز و حمایتگر برای سوالات دینی میتواند به فهم بهتر از دین و نزدیکتر شدن به حقیقت زندگی کمک شایانی کند.
آیات مرتبط
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تَسْأَلُوا عَنْ أَشْيَاءِ إِن تُبْدَ لَكُم تسُؤْكُمْ ۖ وَإِن تَسْأَلُوا عَنْهَا حِينَ يُنَزَّلُ الْقُرْآنُ تُبْدَ لَكُمْ ۖ أَعْفَى اللّهُ عَنْهَا ۗ وَاللّهُ غَفُورٌ حَليمٌ
ای کسانی که ایمان آوردهاید، درباره چیزهایی نپرسید که اگر برایتان روشن شود، شما را به زحمت میاندازد. اگر از آنها بپرسید در زمانی که قرآن نازل میشود، برایتان روشن میشود؛ خداوند از آن گذشته است و خداوند آمرزنده و بخشنده است.
مائده : 101
لَا تَحْسَبَنَّ الَّذِينَ يَفْرَحُونَ بِمَا أَتَوْا وَيُحِبُّونَ أَن يُحْمَدُوا بِمَا لَمْ يَفْعَلُوا ۚ لَا تَحْسَبَنَّهُمْ بِمَأْمَنٍ مِّنَ الْعَذَابِ ۖ وَلَهُمْ عَذَابٌ أَلِيمٌ
نباید گمان کنید که کسانی که به آنچه به دست آوردهاند شادی میکنند و دوست دارند بهخاطر آنچه نکردهاند ستایش شوند، در امان از عذاب الهی هستند؛ چرا که برای آنها عذابی دردناک است.
آل عمران : 188
داستانی دلنشین
روزی، مهدی جوانی کنجکاو از استادش سوال کرد: "آیا پرسیدن سوال در دین ناپسند است؟" استاد ابتدا به آیات قرآن اشاره کرد و گفت: "سوال در دین نشانه علاقه و جستجوی حق است. اما سوالات بیمعنا و غیرضروری باید اجتناب شود." سپس مهدی متوجه شد که دانستن و فهم خود از دین میتواند به او کمک کند. این گفتگو باعث شد مهدی با علاقه بیشتری به سمت یادگیری برود و در دین خود استوارتر شود.