آیا ممکن است کسی همه چیز را داشته باشد و باز هم تهی باشد؟

درک مفهوم «همه چیز داشتن» و «تهی بودن» از دیدگاه قرآن کریم، به ما بینشی عمیق و متفاوت از آنچه در نگاه اول به نظر می‌رسد، می‌بخشد. در جامعه امروز، اغلب تصور می‌شود که دستیابی به ثروت بی‌کران، قدرت، شهرت، زیبایی، موفقیت‌های شغلی و روابط اجتماعی بی‌نقص، می‌تواند تضمین‌کننده سعادت و رضایت مطلق باشد. رسانه‌ها و فرهنگ غالب نیز همین پیام را القا می‌کنند که با رسیدن به این اهداف مادی، انسان به کمال و خوشبختی دست می‌یابد. اما قرآن، کتاب هدایت الهی، به ما می‌آموزد که این «همه چیز» در تعریف مادی و دنیوی، تنها زینتی گذرا و ابزاری برای آزمون است و هرگز نمی‌تواند جایگزین نیازهای عمیق روحی و معنوی انسان شود. در حقیقت، ممکن است کسی در اوج شکوه مادی باشد، اما به دلیل خلأ روحی و عدم ارتباط با منبع حقیقی آرامش، احساس تهی بودن و پوچی کند. این پدیده، که در جهان مدرن به وفور دیده می‌شود، شاهدی بر صحت تعالیم قرآنی است که سعادت واقعی را در چیزی فراتر از دستاوردهای دنیوی می‌داند. قرآن بارها به ماهیت فانی و زودگذر زندگی دنیا اشاره می‌کند. سوره کهف آیه ۴۶ می‌فرماید: «الْمَالُ وَالْبَنُونَ زِینَةُ الْحَيَاةِ الدُّنْيَا ۖ وَالْبَاقِيَاتُ الصَّالِحَاتُ خَيْرٌ عِندَ رَبِّكَ ثَوَابًا وَخَيْرٌ أَمَلًا»؛ یعنی «مال و فرزندان، زینت زندگی دنیا هستند؛ و کارهای شایسته ماندگار، پاداششان نزد پروردگارت بهتر و امیدشان نیکوتر است.» این آیه به روشنی بیان می‌کند که آنچه ما «همه چیز» می‌نامیم (مثل ثروت و فرزند) تنها جلوه‌های بیرونی و زودگذر زندگی هستند. این‌ها ممکن است جذاب باشند، اما ارزش ذاتی و پایداری برای تأمین آرامش درونی و رضایت ابدی ندارند. تکیه صرف بر این زینت‌ها، انسان را از هدف اصلی خلقت و مسیر حقیقی سعادت منحرف می‌سازد. از همین رو، قرآن به جای دلبستگی محض به دنیا، بر «باقیات صالحات» تأکید می‌کند؛ اعمال نیکی که ثمره واقعی و پایدار دارند و در سرای باقی سودمندند. بدون این توجه به ابدیت و عمل صالح، دل انسان ولو در میان انبوه دارایی‌ها، همواره بی‌قرار و نگران خواهد ماند. تهی بودن، در اینجا به معنای عدم وجود آرامش درونی، فقدان معنا و هدف در زندگی، و احساس نارضایتی عمیق است، حتی اگر تمام نیازهای مادی برآورده شده باشند. قلب انسان، بنا بر آموزه‌های قرآن، تنها با یاد و ذکر خداوند به آرامش می‌رسد. سوره رعد آیه ۲۸ می‌فرماید: «الَّذِينَ آمَنُوا وَتَطْمَئِنُّ قُلُوبُهُم بِذِكْرِ اللَّهِ ۗ أَلَا بِذِكْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ»؛ یعنی «آنان کسانی هستند که ایمان آورده‌اند و دل‌هایشان با یاد خدا آرامش می‌یابد. آگاه باشید که تنها با یاد خدا دل‌ها آرام می‌گیرد.» این آیه، رمز سعادت و آرامش حقیقی را فاش می‌کند. اگر انسانی از نظر مادی در اوج باشد، اما دلش از یاد خدا غافل و از معنویت دور باشد، هرگز طعم آرامش واقعی را نخواهد چشید. این غفلت، همچون حفره‌ای عمیق در درون، تمام لذت‌های مادی را می‌بلعد و او را با احساس پوچی و اضطراب دائمی مواجه می‌کند. این تهی بودن در واقع نتیجه عدم اتصال به منبع بی‌پایان هستی و عشق الهی است که یگانه مایه آرامش و رضایت واقعی است. در سوره حدید آیه ۲۰ نیز تصویر روشنی از ماهیت زندگی دنیا ارائه شده است: «اعْلَمُوا أَنَّمَا الْحَيَاةُ الدُّنْيَا لَعِبٌ وَلَهْوٌ وَزِينَةٌ وَتَفَاخُرٌ بَيْنَكُمْ وَتَكَاثُرٌ فِي الْأَمْوَالِ وَالْأَوْلَادِ ۖ كَمَثَلِ غَيْثٍ أَعْجَبَ الْكُفَّارَ نَبَاتُهُ ثُمَّ يَهِيجُ فَتَرَاهُ مُصْفَرًّا ثُمَّ يَكُونُ حُطَامًا ۖ وَفِي الْآخِرَةِ عَذَابٌ شَدِيدٌ وَمَغْفِرَةٌ مِّنَ اللَّهِ وَرِضْوَانٌ ۚ وَمَا الْحَيَاةُ الدُّنْيَا إِلَّا مَتَاعُ الْغُرُورِ»؛ «بدانید که زندگی دنیا تنها بازی و سرگرمی و زینت و فخرفروشی میان شما و افزون‌طلبی در اموال و فرزندان است؛ مانند بارانی که گیاه روییده از آن، کشاورزان را به شگفت آورد، سپس خشک شود و آن را زرد بینی، سپس خاشاک گردد. و در آخرت عذابی سخت است و مغفرتی از سوی خدا و رضوان. و زندگی دنیا جز کالای فریبنده نیست.» این آیه، به وضوح نشان می‌دهد که حتی «افزون‌طلبی در اموال و فرزندان» (که می‌توان آن را همان «همه چیز داشتن» در نگاه دنیایی تلقی کرد) در نهایت به نابودی و پوچی منجر می‌شود، مگر آنکه با نگاه به آخرت و کسب رضایت الهی همراه باشد. رقابت برای جمع‌آوری بیشتر و بیشتر، انسان را به فراموشی هدف اصلی زندگی سوق می‌دهد و در نهایت او را در زندانی از حرص و طمع گرفتار می‌سازد که نتیجه‌ای جز اضطراب و ناآرامی ندارد. بنابراین، از منظر قرآن، داشتن همه چیز مادی لزوماً به معنای سیری روحی و آرامش درونی نیست. بلکه چه بسا این کثرت، اگر با معنویت و یاد خدا همراه نباشد، سنگینی و مسئولیت بیشتری به همراه آورد و انسان را از حقیقت وجودی خود دور سازد. آنکه در ظاهر همه چیز دارد، اما از یاد خدا غافل است، در واقع تهی‌ترین فرد است، زیرا از تنها منبع آرامش و معنای حقیقی زندگی محروم مانده است. در مقابل، فردی که شاید از نظر مادی فقیر باشد، اما قلبش سرشار از ایمان، یاد خدا و اعمال صالح است، غنی‌ترین و کامل‌ترین انسان است. این همان سرّ رضایت و آرامشی است که در چهره فقرا و سالکان حقیقی می‌توان یافت، در حالی که بسیاری از ثروتمندان و قدرتمندان جهان با وجود همه امکانات، در دام افسردگی و اضطراب گرفتارند. قرآن کریم به ما می‌آموزد که سعادت حقیقی در «آنچه داریم» نیست، بلکه در «آنچه هستیم» و «چگونه با داشته‌هایمان رفتار می‌کنیم» نهفته است و مهمتر از همه، در کیفیت ارتباط ما با خالق هستی است. این دیدگاه، نه تنها یک فلسفه نظری، بلکه راهنمای عملی برای دستیابی به زندگی‌ای سرشار از معنا و آرامش پایدار است.