آیا در قرآن از آگاهی پیشینی سخن رفته است؟

بله، قرآن کریم به کرات و با وضوح تمام به مفهوم «آگاهی پیشینی» اشاره کرده است، اما نه به معنای آگاهی انسان از آینده یا پیش‌بینی‌های محدود بشری، بلکه به معنای علم مطلق، ازلی و بی‌کران خداوند متعال. این مفهوم در قرآن با تعابیر مختلفی همچون «علم الله»، «علم غیب»، «قدر» (تقدیر الهی) و «لوح محفوظ» بیان شده که هر یک جنبه‌ای از این دانش جامع و فراگیر را تبیین می‌کنند. درک این آموزه قرآنی، پایه‌های ایمان و توکل بر خداوند را مستحکم می‌کند و بینش عمیقی نسبت به جایگاه انسان در هستی و حکمت الهی ارائه می‌دهد. قرآن کریم به صراحت بیان می‌دارد که خداوند به همه چیز آگاه است و هیچ‌چیز از علم او پنهان نمی‌ماند. این علم شامل گذشته، حال و آینده، ظاهر و باطن، و آنچه آشکار است یا در نهان قلب‌ها پنهان شده، می‌شود. خداوند متعال پیش از خلقت هر چیز و هر رویدادی، به آن علم کامل و بی‌نقصی دارد. برای مثال، در سوره انعام آیه ۵۹، خداوند می‌فرماید: «و کلیدهای غیب نزد اوست؛ جز او کسی آنها را نمی‌داند. و او می‌داند آنچه در خشکی و دریاست. هیچ برگی نمی‌افتد مگر آنکه از آن آگاه است، و هیچ دانه‌ای در تاریکی‌های زمین و هیچ تر و خشکی نیست مگر آنکه در کتابی آشکار (علم الهی) ثبت است.» این آیه به زیبایی و با دقتی بی‌نظیر، گستردگی علم الهی را نشان می‌دهد که حتی سقوط یک برگ یا وجود یک دانه در اعماق زمین نیز از دید او پنهان نیست؛ این نهایت آگاهی پیشینی و همه‌جانبه است که شامل ریزترین جزئیات هستی نیز می‌شود. یکی دیگر از مصادیق آگاهی پیشینی الهی در قرآن، مفهوم «لوح محفوظ» است. لوح محفوظ، کتابی است ازلی و ابدی که تمامی مقدرات، وقایع، احکام و معارف عالم در آن ثبت و ضبط شده است، پیش از آنکه در جهان واقع manifest شوند. سوره بروج آیات ۲۱ و ۲۲ می‌فرماید: «بلکه آن قرآن کریم است، در لوح محفوظ.» اگرچه این آیه به طور خاص درباره قرآن است، اما در تفاسیر و روایات اسلامی، لوح محفوظ به عنوان منبع علم الهی و محل ثبت تمامی تقدیرات عالم شناخته می‌شود. همچنین، آیه ۲۲ سوره حدید به صراحت بیان می‌کند: «هیچ مصیبتی در زمین و نه در جان‌های شما رخ نمی‌دهد، مگر آنکه پیش از آنکه آن را بیافرینیم، در کتابی (لوح محفوظ) ثبت است؛ قطعاً این کار بر خدا آسان است.» این آیه به وضوح دلالت دارد که تمامی رخدادها، حتی مصیبت‌ها، پیش از وقوعشان در علم الهی ثبت و معلوم بوده‌اند و این خود دلیلی آشکار بر آگاهی پیشینی مطلق خداوند است. مفهوم «قدر» یا تقدیر الهی نیز ارتباط تنگاتنگی با آگاهی پیشینی خداوند دارد. قرآن بیان می‌کند که هر چیزی با اندازه و تقدیر آفریده شده است. سوره قمر آیه ۴۹ می‌فرماید: «ما همه چیز را با اندازه‌ای معین آفریدیم.» این بدان معناست که خداوند بر اساس علم بی‌کران خود، برای هر پدیده و هر موجودی، اندازه‌ای معین و سرنوشتی مشخص قرار داده است. این تقدیر الهی، که بر اساس علم ازلی خداوند استوار است، هیچ تعارضی با اختیار و اراده آزاد انسان ندارد. علم خداوند به این معنا نیست که انسان مجبور به انجام کاری است، بلکه او می‌داند که انسان با اختیار خود چه راهی را انتخاب خواهد کرد. علم الهی شامل تمام احتمالات و انتخاب‌هایی است که انسان‌ها در طول زندگی خود انجام می‌دهند. به عبارت دیگر، خداوند از پیش می‌داند که ما چه انتخاب‌هایی خواهیم کرد، نه اینکه او ما را مجبور به آن انتخاب‌ها می‌کند. این تعادل میان علم الهی و اختیار انسانی، یکی از ظرافت‌های عمیق آموزه‌های قرآنی است. باید تأکید کرد که آگاهی پیشینی که در قرآن مطرح است، مخصوص خداوند است و انسان‌ها به طور ذاتی و مستقل از غیب و آینده آگاه نیستند. سوره نمل آیه ۶۵ می‌فرماید: «بگو: هیچ‌کس در آسمان‌ها و زمین غیب را نمی‌داند جز خدا.» خداوند گاهی اوقات به اذن و اراده خود، بخشی از علم غیب را به پیامبران برگزیده‌اش وحی می‌کند، اما این دانش موهبتی و محدود است، نه ذاتی و مطلق. این تمایز بسیار مهم است، زیرا جلوی ادعاهای دروغین در مورد پیش‌گویی و فال‌بینی را می‌گیرد و مؤمنان را به سوی توکل و اعتماد به تنها منبع واقعی علم و قدرت، یعنی خداوند سوق می‌دهد. در نهایت، درک این اصل که خداوند به همه چیز آگاه است و از پیش بر تمامی امور احاطه دارد، آرامش و اطمینان خاصی به مؤمنان می‌بخشد. این علم مطلق الهی نه تنها شامل حوادث بزرگ و سرنوشت‌ساز می‌شود، بلکه کوچک‌ترین جزئیات زندگی فردی و جمعی را نیز در بر می‌گیرد. این آموزه، ما را به این نکته رهنمون می‌شود که در هر شرایطی، چه در سختی‌ها و چه در آسانی‌ها، به حکمت و تدبیر الهی اعتماد کنیم. اطمینان از این آگاهی پیشینی، حس مسئولیت‌پذیری ما را نیز افزایش می‌دهد، زیرا می‌دانیم که هیچ یک از اعمال ما از علم خداوند پنهان نخواهد ماند و در نهایت در روز حسابرسی آشکار خواهد شد. بنابراین، قرآن با مطرح کردن مفهوم آگاهی پیشینی الهی، نه تنها بعد معرفتی عمیقی به جهان‌بینی ما می‌افزاید، بلکه پایه‌های اخلاقی و رفتاری ما را نیز بر مبنای توکل، اطاعت و مسئولیت بنا می‌نهد.