آیا خوشحالی واقعی در ساده‌زیستی است؟

در آموزه‌های غنی و عمیق قرآن کریم، مفهوم خوشحالی واقعی و مسیر دستیابی به آن به طور مستقیم با واژه «ساده‌زیستی» بیان نشده است. با این حال، اصول و ارزش‌های بسیاری مطرح شده‌اند که به وضوح به یک سبک زندگی متعادل، دور از افراط و تفریط، و متمرکز بر ارزش‌های معنوی اشاره دارند که در نهایت منجر به آرامش و سعادت حقیقی می‌شود. این اصول را می‌توان به مثابه بنیان‌های «ساده‌زیستی» از منظر قرآنی در نظر گرفت و دریافت که بله، خوشحالی واقعی به معنای آرامش قلبی و رضایت درونی، به شدت با چنین رویکردی به زندگی مرتبط است. قرآن کریم به کرات انسان را از اسراف و تبذیر برحذر می‌دارد. در آیات متعددی تأکید شده که خداوند اسراف‌کنندگان را دوست ندارد. این نهی از اسراف تنها به معنای پرهیز از هدر دادن مال نیست، بلکه شامل هرگونه زیاده‌روی در مصرف، در پی تجملات بودن بی‌رویه، و شیفتگی بیش از حد به مظاهر دنیوی می‌شود. زندگی‌ای که در آن انسان همواره در پی افزون‌خواهی و کسب بیشتر باشد، نه تنها او را به آرامش نمی‌رساند، بلکه دغدغه‌ها، حرص و اضطراب را افزایش می‌دهد. خداوند در سوره فرقان، آیه ۶۷، بندگان واقعی خود را کسانی معرفی می‌کند که «وقتی انفاق می‌کنند، نه اسراف می‌کنند و نه بخل می‌ورزند؛ و همواره در میان این دو، راه اعتدال را پیش می‌گیرند». این آیه به روشنی راه میانه و اعتدال را ستوده و از افراط و تفریط نهی می‌کند. این اعتدال در تمام جنبه‌های زندگی، از جمله نوع پوشش، خوراک، مسکن و دارایی، می‌تواند تجلی یابد و به نوعی ساده‌زیستی منطقی و عقلانی محسوب می‌شود. یکی از مهم‌ترین کلیدهای خوشحالی در قرآن، مفهوم «قناعت» و «رضایت» است. در حالی که دنیاپرستی و تفاخر به مال و فرزندان، به عنوان اموری فانی و فریبنده معرفی می‌شوند، قلب مؤمن با ذکر و یاد خداوند به آرامش می‌رسد. سوره رعد، آیه ۲۸، به زیبایی این حقیقت را بیان می‌کند: «الَّذِينَ آمَنُوا وَتَطْمَئِنُّ قُلُوبُهُم بِذِكْرِ اللَّهِ ۗ أَلَا بِذِكْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ» (همان کسانی که ایمان آورده‌اند و دل‌هایشان با یاد خدا آرام می‌گیرد. آگاه باشید! تنها با یاد خدا دل‌ها آرام می‌گیرد). این آیه نشان می‌دهد که ریشه آرامش و خوشحالی نه در انباشت ثروت و تجملات، بلکه در ارتباط معنوی با خالق هستی است. ساده‌زیستی در این راستا به انسان کمک می‌کند تا از قیدوبندهای مادی رها شده و فضای بیشتری را برای رشد معنوی و توجه به خدا ایجاد کند. وقتی انسان دغدغه کمتری برای حفظ و افزایش دارایی‌های مادی داشته باشد، فرصت بیشتری برای تفکر، شکرگزاری، کمک به دیگران، و پرداختن به عبادات می‌یابد؛ اموری که همگی به غنای روحی و خوشحالی پایدار منجر می‌شوند. قرآن همچنین بر «شکرگزاری» به عنوان راهی برای افزایش نعمت‌ها و آرامش درونی تأکید دارد. سوره ابراهیم، آیه ۷ می‌فرماید: «لَئِن شَكَرْتُمْ لَأَزِيدَنَّكُمْ وَلَئِن كَفَرْتُمْ إِنَّ عَذَابِي لَشَدِيدٌ» (اگر شکرگزاری کنید، [نعمت خود را] بر شما می‌افزایم و اگر کفران کنید، بی‌گمان عذاب من سخت است). این شکرگزاری نه تنها به معنای گفتن «الحمدلله» است، بلکه به معنای دیدن و قدردان بودن از داشته‌های اندک و بزرگ، و پرهیز از حسرت نداشته‌هاست. ساده‌زیستی، انسان را به تمرکز بر آنچه دارد سوق می‌دهد و او را از چشم‌وهم‌چشمی و مقایسه خود با دیگران بازمی‌دارد، که خود یکی از عوامل اصلی نارضایتی و ناخوشحالی در جامعه مدرن است. علاوه بر این، قرآن تذکر می‌دهد که زندگی دنیا فانی و گذراست و هدف نهایی مؤمن باید آخرت باشد. در سوره کهف، آیه ۴۶ آمده است: «الْمَالُ وَالْبَنُونَ زِينَةُ الْحَيَاةِ الدُّنْيَا ۖ وَالْبَاقِيَاتُ الصَّالِحَاتُ خَيْرٌ عِندَ رَبِّكَ ثَوَابًا وَخَيْرٌ أَمَلًا» (مال و فرزندان، زینت زندگی دنیا هستند؛ و کارهای شایسته ماندگار، پاداششان نزد پروردگارت بهتر و امیدشان نیکوتر است). این نگرش، انسان را تشویق می‌کند که از شیفتگی افراطی به دنیا و مظاهر آن بپرهیزد و دل به آنچه فانی است نبندد. ساده‌زیستی در این معنا، به معنای عدم دلبستگی است، نه عدم دارایی. یعنی انسان می‌تواند دارایی داشته باشد، اما قلبش به آن‌ها وابسته نباشد و بداند که همه چیز از آن خداست و بازگشت به سوی اوست. این رهایی از بند مادیات، نوعی آزادی و سبکی به روح می‌بخشد که خود منبعی عمیق از خوشحالی است. بنابراین، می‌توان نتیجه گرفت که اگرچه قرآن مستقیماً به «ساده‌زیستی» به عنوان یک اصطلاح نمی‌پردازد، اما مجموعه‌ای از آموزه‌ها از جمله اعتدال، دوری از اسراف، قناعت، شکرگزاری، و اولویت دادن به آخرت بر دنیا، به طور پیوسته انسان را به سمت یک زندگی عاری از پیچیدگی‌های مادی و پر از آرامش معنوی هدایت می‌کنند. این رویکرد به زندگی، که می‌توان آن را «ساده‌زیستی قرآنی» نامید، نه تنها زمینه‌ساز خوشبختی در دنیاست، بلکه سعادت اخروی را نیز تضمین می‌کند. خوشحالی واقعی، نه در کمیت دارایی‌ها، بلکه در کیفیت ارتباط با خالق و نحوه استفاده از نعمت‌های او در راه رضای الهی است، که با رعایت اصول ساده‌زیستی و اعتدال، به بهترین نحو حاصل می‌شود. زندگی که در آن انسان از تجملات و اضافات بی‌نیاز باشد، به او امکان می‌دهد تا بر جنبه‌های مهم‌تر زندگی مانند روابط انسانی، خودسازی، و خدمت به جامعه تمرکز کند، که هر یک به نوبه خود به افزایش حس خوشبختی و رضایت درونی کمک می‌کنند. این سبک زندگی، فرصتی را فراهم می‌آورد تا انسان از چرخه بی‌پایان مصرف‌گرایی و رقابت‌های مادی خارج شود و به آرامشی دست یابد که جز از طریق ارتباط با مبدأ هستی و رعایت قوانین او میسر نیست.