آیا لذت‌های دنیا باید ترک شوند؟

در آموزه‌های غنی و جامع قرآن کریم، هیچ دستوری مبنی بر ترک مطلق لذت‌ها و زیبایی‌های حلال دنیوی وجود ندارد. برعکس، قرآن دیدگاهی متعادل و واقع‌گرایانه به زندگی ارائه می‌دهد که نه به رهبانیت و زهد افراطی دعوت می‌کند و نه به غرق شدن در مادیات و فراموشی آخرت. اسلام، دنیا را نه مذموم مطلق می‌داند و نه هدف نهایی، بلکه آن را پلی برای رسیدن به سرای ابدی و مزرعه‌ای برای کاشت اعمال نیکو معرفی می‌کند. خداوند متعال، خود آفریننده زیبایی‌ها و طیبات است و بندگانش را به استفاده مشروع و معتدل از آن‌ها تشویق می‌کند. در سوره اعراف، آیه ۳۲، خداوند متعال صراحتاً به این موضوع اشاره می‌کند و می‌فرماید: «قُلْ مَنْ حَرَّمَ زِينَةَ اللَّهِ الَّتِي أَخْرَجَ لِعِبَادِهِ وَالطَّيِّبَاتِ مِنَ الرِّزْقِ ۚ قُلْ هِيَ لِلَّذِينَ آمَنُوا فِي الْحَيَاةِ الدُّنْيَا خَالِصَةً يَوْمَ الْقِيَامَةِ ۗ كَذَٰلِكَ نُفَصِّلُ الْآيَاتِ لِقَوْمٍ يَعْلَمُونَ» (بگو: چه کسی زینت‌های خدا را که برای بندگانش پدید آورده و روزی‌های پاکیزه را حرام کرده است؟ بگو: اینها در زندگی دنیا برای مؤمنان است و در روز قیامت [نیز] به طور خالص برای آنهاست. ما آیات را اینگونه برای قومی که می‌دانند، روشن می‌سازیم). این آیه به وضوح نشان می‌دهد که استفاده از زیبایی‌ها و روزی‌های پاکیزه (حلال) نه تنها حرام نیست، بلکه از جانب پروردگار مجاز شمرده شده و حتی برای مؤمنان در این دنیا نیز در نظر گرفته شده است. این فرمان الهی، رد صریحی بر هرگونه تفکر افراطی است که بخواهد بهره‌برداری از نعمات الهی را ممنوع کند. علاوه بر این، قرآن کریم بر لزوم ایجاد تعادل میان دنیا و آخرت تأکید فراوان دارد. زندگی دنیا فرصتی است برای کسب ذخیره آخرت، اما این به معنای نادیده گرفتن تمام جنبه‌های مشروع و مثبت زندگی دنیوی نیست. در سوره قصص، آیه ۷۷، خداوند می‌فرماید: «وَابْتَغِ فِيمَا آتَاكَ اللَّهُ الدَّارَ الْآخِرَةَ ۖ وَلَا تَنسَ نَصِيبَكَ مِنَ الدُّنْيَا ۖ وَأَحْسِن كَمَا أَحْسَنَ اللَّهُ إِلَيْكَ ۖ وَلَا تَبْغِ الْفَسَادَ فِي الْأَرْضِ ۖ إِنَّ اللَّهَ لَا يُحِبُّ الْمُفْسِدِينَ» (و با آنچه خدا به تو داده، سرای آخرت را بجوی و سهم خود را از دنیا فراموش مکن و چنانکه خدا به تو احسان کرده، تو نیز احسان کن و هرگز در زمین در پی تباهی مباش که خدا تباه‌کاران را دوست ندارد). این آیه بی‌نظیر، یک نقشه راه کامل برای زندگی ارائه می‌دهد: هدف اصلی باید آخرت باشد، اما در عین حال، نباید سهم مشروع خود را از لذات و نعمت‌های حلال دنیا نادیده گرفت. «نصیب از دنیا» شامل سلامت جسم، امکانات زندگی، خانواده، کسب روزی حلال و هر آنچه که زندگی انسان را تسهیل و دلپذیر می‌سازد و به او در مسیر بندگی و خدمت کمک می‌کند، می‌شود. این آیه، تصویری از یک مسلمان فعال و پویا را ترسیم می‌کند که هم در پی کمال معنوی است و هم از مواهب دنیوی در چارچوب حلال و اعتدال بهره می‌برد. با این حال، قرآن همچنین هشدارهایی جدی در مورد غرق شدن در لذات دنیوی و ترجیح دادن دنیا بر آخرت می‌دهد. لذت‌های دنیا فانی و زودگذر هستند و نباید هدف اصلی انسان قرار گیرند، به گونه‌ای که او را از یاد خدا، مسئولیت‌های اخلاقی و عبادات بازدارند. در سوره حدید، آیه ۲۰، آمده است: «اعْلَمُوا أَنَّمَا الْحَيَاةُ الدُّنْيَا لَعِبٌ وَلَهْوٌ وَزِينَةٌ وَتَفَاخُرٌ بَيْنَكُمْ وَتَكَاثُرٌ فِي الْأَمْوَالِ وَالْأَوْلَادِ ۖ كَمَثَلِ غَيْثٍ أَعْجَبَ الْكُفَّارَ نَبَاتُهُ ثُمَّ يَهِيجُ فَتَرَاهُ مُصْفَرًّا ثُمَّ يَكُونُ حُطَامًا ۖ وَفِي الْآخِرَةِ عَذَابٌ شَدِيدٌ وَمَغْفِرَةٌ مِنَ اللَّهِ وَرِضْوَانٌ ۗ وَمَا الْحَيَاةُ الدُّنْيَا إِلَّا مَتَاعُ الْغُرُورِ» (بدانید که زندگی دنیا تنها بازی و سرگرمی و آرایش و فخرفروشی میان شما و افزون‌طلبی در اموال و فرزندان است؛ مانند بارانی که گیاهش کشاورزان را به شگفت آورد، سپس خشک شود و آن را زرد بینی، آنگاه خرد و ریز گردد. و در آخرت عذاب سختی است و مغفرت و رضوان از سوی خدا. و زندگی دنیا جز کالای فریب نیست). این آیه ماهیت زودگذر و فریبنده دنیا را بیان می‌کند، اما این به معنای تحریم مطلق نیست، بلکه هشداری است تا انسان فریفته ظواهر نشود و بداند که دنیا تنها متاع فریب است اگر آن را غایت آمال خود قرار دهد. در سوره تکاثر، آیه ۱ و ۲، نیز به همین مضمون اشاره شده است: «أَلْهَاكُمُ التَّكَاثُرُ حَتَّى زُرْتُمُ الْمَقَابِرَ» (افزون‌طلبی شما را سرگرم کرده است تا آنجا که به گورستان‌ها رسیدید). این آیات هشدار می‌دهند که رقابت در جمع‌آوری مال و جاه و فرزند، انسان را از هدف اصلی زندگی و یاد خدا غافل می‌کند و تنها زمانی متوجه می‌شود که دیر شده است. بنابراین، مهم است که لذت‌ها و مواهب دنیا در خدمت هدف بزرگ‌تر یعنی بندگی خدا و کسب رضایت او باشند، نه اینکه خود هدف قرار گیرند. به طور خلاصه، اسلام راه میانه را توصیه می‌کند. از یک سو، نه رهبانیت و ریاضت‌های شدید و بیجا را تشویق می‌کند و نه تحریم نعمات و طیبات الهی را. از سوی دیگر، به شدت از غرق شدن در مادیات و فراموشی هدف اصلی آفرینش نهی می‌کند. مسلمان باید از لذت‌های حلال دنیا به شکرانه نعمت‌های الهی بهره‌مند شود، اما همواره مراقب باشد که این لذت‌ها او را از مسیر حق و یاد آخرت بازندارند. زندگی متعادل، استفاده شاکرانه و مسئولانه از نعمات، و هدف قرار دادن آخرت، اصول کلیدی اسلام در برخورد با لذات دنیا هستند. این دیدگاه نه تنها منجر به یک زندگی معنوی غنی می‌شود، بلکه به انسان اجازه می‌دهد تا از زیبایی‌های جهان هستی نیز به طور سازنده و هدفمند لذت ببرد و در نهایت به سعادت دنیا و آخرت دست یابد.