چرا با وجود پیشرفت، احساس عقب‌ماندگی دارم؟

احساس عقب‌ماندگی، علی‌رغم دستاوردها و پیشرفت‌های شخصی و اجتماعی، تجربه‌ای رایج در دنیای امروز است. در عصر ارتباطات و نمایش‌های بی‌وقفه زندگی‌های ظاهراً کامل دیگران، مقایسه اجتناب‌ناپذیر به نظر می‌رسد و می‌تواند منجر به حس ناکافی بودن شود. اما آیا این احساس ریشه‌های عمیق‌تری دارد که قرآن کریم به آن اشاره کرده است؟ آیا معیار ما برای «پیشرفت» و «عقب‌ماندگی» معیاری الهی است یا صرفاً دنیوی؟ قرآن کریم با بینشی عمیق به ذات بشر و هدف زندگی می‌پردازد و می‌تواند به ما در درک و غلبه بر این احساس کمک کند. یکی از اصلی‌ترین آموزه‌های قرآن، تفاوت قائل شدن بین موفقیت ظاهری در دنیا و رستگاری واقعی و ابدی است. بسیاری از ما ناخودآگاه، پیشرفت را با معیارهای مادی و اجتماعی رایج سنجیده‌ایم: شغل بهتر، درآمد بیشتر، دارایی‌های لوکس‌تر، شبکه‌های اجتماعی گسترده‌تر و شهرت. در حالی که اینها ممکن است بخشی از زندگی باشند، قرآن به ما هشدار می‌دهد که آنها هدف اصلی نیستند و چسبیدن به آنها می‌تواند منجر به ناامیدی و احساس تهی بودن شود. خداوند در سوره حدید آیه ۲۰ به زیبایی این نکته را بیان می‌دارد: "اِعْلَمُوا أَنَّمَا الْحَيَاةُ الدُّنْيَا لَعِبٌ وَلَهْوٌ وَزِينَةٌ وَتَفَاخُرٌ بَيْنَكُمْ وَتَكَاثُرٌ فِي الْأَمْوَالِ وَالْأَوْلَادِ كَمَثَلِ غَيْثٍ أَعْجَبَ الْكُفَّارَ نَبَاتُهُ ثُمَّ يَهِيجُ فَتَرَاهُ مُصْفَرًّا ثُمَّ يَكُونُ حُطَامًا وَفِي الْآخِرَةِ عَذَابٌ شَدِيدٌ وَمَغْفِرَةٌ مِّنَ اللَّهِ وَرِضْوَانٌ ۚ وَمَا الْحَيَاةُ الدُّنْيَا إِلَّا مَتَاعُ الْغُرُورِ." این آیه نشان می‌دهد که زندگی دنیا تنها بازی، سرگرمی، زینت، فخر فروشی در میان شما و افزون‌خواهی در اموال و اولاد است. این توصیف به وضوح نشان می‌دهد که معیار اصلی دنیا، تفاخر و تکاثر است که می‌تواند منجر به حس رقابت و عقب‌ماندگی شود، حتی اگر در حال پیشرفت باشیم. ریشه بسیاری از این احساسات، مقایسه است. در دنیایی که مدام در حال نمایش بهترین لحظات زندگی دیگران هستیم، ناخودآگاه خودمان را با دیگران مقایسه می‌کنیم و این مقایسه اغلب ناعادلانه است. ما فقط ظاهر زندگی دیگران را می‌بینیم و از پشت پرده رنج‌ها و مشکلات آنها بی‌خبر هستیم. قرآن در سوره نساء آیه ۳۲ صریحاً ما را از چنین مقایسه‌هایی برحذر می‌دارد: "وَلَا تَتَمَنَّوْا مَا فَضَّلَ اللَّهُ بِهِ بَعْضَكُمْ عَلَىٰ بَعْضٍ ۚ لِّلرِّجَالِ نَصِيبٌ مِّمَّا اكْتَسَبُوا ۖ وَلِلنِّسَاءِ نَصِيبٌ مِّمَّا اكْتَسَبْنَ ۚ وَاسْأَلُوا اللَّهَ مِن فَضْلِهِ ۗ إِنَّ اللَّهَ كَانَ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمًا." یعنی: آنچه را که خداوند به سبب آن بعضی از شما را بر بعضی دیگر برتری داده است، آرزو مکنید. برای مردان از آنچه کسب کرده‌اند بهره‌ای است و برای زنان نیز از آنچه کسب کرده‌اند بهره‌ای است؛ و از فضل خدا بخواهید. این آیه به ما می‌آموزد که هر کس رزق و روزی و نعمات خاص خود را دارد و نباید به آنچه دیگران دارند چشم دوخت. تمرکز بر فضل الهی و تلاش برای کسب روزی حلال، بدون حسادت و مقایسه، کلید آرامش درونی است. راه حل قرآنی برای غلبه بر این احساس، تغییر در نوع نگاه به زندگی و اولویت‌بندی اهداف است. اگر هدف اصلی ما رضایت خداوند، رشد معنوی و جمع‌آوری توشه برای آخرت باشد، آنگاه پیشرفت حقیقی را در اعمال صالح، اخلاق نیکو، علم نافع و خدمت به خلق خواهیم دید. در سوره اعلى آیات ۱۶ و ۱۷ آمده است: "بَلْ تُؤْثِرُونَ الْحَيَاةَ الدُّنْيَا * وَالْآخِرَةُ خَيْرٌ وَأَبْقَىٰ." یعنی: بلکه شما زندگی دنیا را برمی‌گزینید، در حالی که آخرت بهتر و پایدارتر است. این آیات تأکید می‌کنند که دلبستگی بیش از حد به دنیا و فراموشی آخرت، مانع رسیدن به سعادت واقعی است. وقتی تمرکز ما بر ابدیت و رضایت الهی باشد، دستاوردهای دنیوی، هر چند مهم، جایگاه ثانویه پیدا می‌کنند و از دست دادن یا کمتر داشتن آنها، دیگر منجر به حس عقب‌ماندگی نمی‌شود. همچنین، آرامش و اطمینان قلبی، که نقطه مقابل احساس عقب‌ماندگی است، تنها با یاد خدا حاصل می‌شود. سوره رعد آیه ۲۸ می‌فرماید: "الَّذِينَ آمَنُوا وَتَطْمَئِنُّ قُلُوبُهُم بِذِكْرِ اللَّهِ ۗ أَلَا بِذِكْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ." یعنی: آنان که ایمان آورده‌اند و دل‌هایشان به یاد خدا آرام می‌گیرد. بدانید که تنها با یاد خدا دل‌ها آرام می‌گیرد. این آیه یک درمان قطعی برای اضطراب، نگرانی و هر گونه احساس ناکافی بودن ارائه می‌دهد. وقتی قلب با یاد خدا آرام گیرد، ارزش‌های بیرونی کم‌رنگ می‌شوند و فرد به یک حس غنای درونی دست می‌یابد که هیچ پیشرفت مادی نمی‌تواند آن را جایگزین کند. یاد خدا، شکرگزاری برای نعمت‌های موجود، و قناعت به آنچه داریم، می‌تواند مانع بزرگی در برابر دام مقایسه و حس عقب‌ماندگی باشد. در نهایت، احساس عقب‌ماندگی با وجود پیشرفت‌های دنیوی، زنگ خطری است که ما را به بازنگری در ارزش‌ها و اهدافمان دعوت می‌کند. قرآن به ما می‌آموزد که معیار واقعی موفقیت، نه در رقابت با دیگران بر سر مال و منال دنیا، بلکه در رقابت با خودمان برای تقرب به خداوند و کسب رضایت اوست. هر روزی که در آن گامی به سوی معرفت بیشتر، اخلاق بهتر و عمل صالح برمی‌داریم، پیشرفتی حقیقی است، حتی اگر کسی آن را نبیند یا مورد ستایش قرار نگیرد. این مسیر، مسیر آرامش، قناعت و رضایت درونی است که فراتر از هرگونه پیشرفت ظاهری قرار می‌گیرد و تنها با اتکا به تعالیم الهی محقق می‌شود.