چرا ایمانم بسته به حال و روزم تغییر می‌کند؟

ایمان، آنگونه که در تعالیم قرآنی و اسلامی می‌یابیم، پدیده‌ای ثابت و ایستا نیست، بلکه حالتی پویا و متغیر است که می‌تواند در طول زندگی یک فرد نوسان داشته باشد. تجربه نوسان ایمان، یعنی گاهی احساس نزدیکی و قدرت معنوی و گاهی احساس دوری و ضعف، تجربه‌ای کاملاً انسانی و رایج است. قرآن کریم به طور مستقیم به این مسئله اشاره می‌کند که قلب‌های انسان‌ها متقلب هستند و در معرض تغییر قرار دارند، و این تغییرات می‌توانند ناشی از عوامل درونی و بیرونی باشند. اما مهم این است که چگونه قرآن ما را به سمت ثبات و تقویت این ایمان هدایت می‌کند، نه اینکه این نوسان را به عنوان یک نقص دائم در نظر بگیریم. یکی از دلایل اصلی که ایمان ما بسته به حال و روزمان تغییر می‌کند، ماهیت وجودی انسان و ابتلائاتی است که خداوند برای او مقدر کرده است. خداوند در قرآن به وضوح بیان می‌دارد که انسان‌ها را مورد آزمایش قرار می‌دهد تا صدق ایمانشان آشکار شود. در سوره عنکبوت آیه 2 می‌فرماید: «أَحَسِبَ النَّاسُ أَن يُتْرَكُوا أَن يَقُولُوا آمَنَّا وَهُمْ لَا يُفْتَنُونَ»؛ یعنی: «آیا مردم گمان کردند همین که بگویند ایمان آوردیم رها می‌شوند و مورد آزمایش قرار نمی‌گیرند؟» این آزمایش‌ها می‌توانند در قالب سختی‌ها، مصیبت‌ها، یا حتی خوشی‌ها و نعمت‌ها باشند. وقتی در شرایط سخت قرار می‌گیریم، ممکن است صبرمان لبریز شود و به خاطر ضعف بشری، ایمانمان دچار تردید یا ضعف شود. و برعکس، در شرایط آرامش و فراوانی، ممکن است از یاد خدا غافل شویم و این غفلت نیز به مرور زمان از درخشش ایمان بکاهد. قلب انسان، که محل ایمان و مرکز ادراکات معنوی است، بسیار حساس و تأثیرپذیر است. قرآن کریم به این ویژگی اشاره دارد و می‌فرماید: «إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ الَّذِينَ إِذَا ذُكِرَ اللَّهُ وَجِلَتْ قُلُوبُهُمْ وَإِذَا تُلِيَتْ عَلَيْهِمْ آيَاتُهُ زَادَتْهُمْ إِيمَانًا وَعَلَىٰ رَبِّهِمْ يَتَوَكَّلُونَ» (سوره انفال، آیه 2)؛ یعنی: «مؤمنان [واقعی] کسانی هستند که هرگاه نام خدا برده شود، دل‌هایشان می‌لرزد و هنگامی که آیات او بر آنان خوانده می‌شود، بر ایمانشان افزوده می‌گردد و بر پروردگارشان توکل می‌کنند.» این آیه نشان می‌دهد که ایمان می‌تواند افزایش یابد، و از طرف دیگر، تلویحاً می‌فهماند که ممکن است کاهش نیز یابد. عواملی مانند گناهان، غفلت از ذکر خدا، دلبستگی بیش از حد به دنیا، وسوسه‌های شیطانی و تأثیر همنشینان نامناسب می‌توانند قلب را تاریک کرده و از نور ایمان آن بکاهند. برای تقویت و تثبیت ایمان در برابر نوسانات حال و روز، قرآن راهکارهای متعددی ارائه می‌دهد که همگی حول محور ارتباط مستمر و عمیق با خداوند می‌چرخند: 1. **ذکر و یاد دائمی خداوند:** آیه 28 سوره رعد می‌فرماید: «الَّذِينَ آمَنُوا وَتَطْمَئِنُّ قُلُوبُهُم بِذِكْرِ اللَّهِ ۗ أَلَا بِذِكْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ»؛ یعنی: «همان کسانی که ایمان آورده‌اند و دل‌هایشان به یاد خدا آرام می‌گیرد. آگاه باشید که تنها با یاد خدا دل‌ها آرامش می‌یابند.» ذکر، چه با زبان و چه در قلب، مانع از غفلت می‌شود و به قلب آرامش می‌بخشد، در نتیجه ایمان را تقویت می‌کند. 2. **نماز و صبر:** در سوره بقره آیه 153 می‌خوانیم: «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اسْتَعِينُوا بِالصَّبْرِ وَالصَّلَاةِ ۚ إِنَّ اللَّهَ مَعَ الصَّابِرِينَ»؛ یعنی: «ای کسانی که ایمان آورده‌اید، از صبر و نماز یاری جویید؛ قطعاً خدا با صابران است.» نماز، ستون دین و معراج مؤمن است که ارتباط مستقیم با خالق را فراهم می‌کند و منبع عظیمی از آرامش و قدرت معنوی است. صبر نیز در مواجهه با سختی‌ها، ایمان را از تزلزل بازمی‌دارد و آن را مقاوم‌تر می‌سازد. 3. **تلاوت و تدبر در قرآن:** آیات قرآن نور و هدایت‌اند و هرگاه با تأمل و تدبر خوانده شوند، بر ایمان انسان می‌افزایند. قرآن شفای دل‌هاست و به انسان بصیرت می‌بخشد تا حقایق را ببیند و در مسیر درست بماند. 4. **توبه و استغفار:** گناهان حجاب‌هایی بر قلب می‌اندازند که مانع از درک صحیح می‌شوند. توبه و استغفار، این حجاب‌ها را برمی‌دارد و قلب را برای دریافت نور الهی آماده می‌کند. 5. **توکل بر خدا:** واگذار کردن امور به خداوند و اعتماد به تدبیر او، به انسان آرامش می‌بخشد و او را از نگرانی‌های دنیوی که می‌تواند ایمان را تضعیف کند، رها می‌سازد. «وَمَن يَتَوَكَّلْ عَلَى اللَّهِ فَهُوَ حَسْبُهُ» (سوره طلاق، آیه 3)؛ «و هرکس بر خدا توکل کند، او برایش کافی است.» 6. **عمل صالح:** ایمان تنها یک باور قلبی نیست، بلکه باید در عمل نیز متجلی شود. انجام کارهای نیک، به ایمان عینیت می‌بخشد و آن را در وجود انسان ریشه‌دارتر می‌کند. در سوره عصر می‌خوانیم: «وَالْعَصْرِ ٭ إِنَّ الْإِنسَانَ لَفِي خُسْرٍ ٭ إِلَّا الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ وَتَوَاصَوْا بِالْحَقِّ وَتَوَاصَوْا بِالصَّبْرِ» (سوره عصر، آیات 1-3). در نهایت، نوسانات ایمان یک نشانه طبیعی از مبارزه درونی انسان برای حفظ ارتباط خود با خالق است. این نوسانات نباید ما را ناامید کنند، بلکه باید ما را وادار به تفکر، بازنگری و تلاش بیشتر برای استحکام‌بخشی به بنیان‌های معنوی‌مان کنند. با رو آوردن به یاد خدا، عمل به فرامین او و توکل بر او، می‌توانیم قلبی آرام و ایمانی مستحکم‌تر در برابر طوفان‌های زندگی داشته باشیم. هدف، رسیدن به حالتی از «طمأنینة» (آرامش و اطمینان قلبی) است که در آن، ایمان از تأثیرات شدید بیرونی کمتر آسیب می‌بیند و ریشه‌های آن در اعماق جان فرد محکم می‌شوند.