چرا با وجود پیشرفت مادی، خالی‌ام؟

احساس خالی بودن و پوچی، حتی در اوج پیشرفت‌های مادی و دستاوردهای دنیوی، تجربه‌ای است که بسیاری از انسان‌ها در عصر حاضر با آن روبرو هستند. در نگاه قرآن کریم، این احساس نه تنها غیرعادی نیست، بلکه نتیجه‌ای طبیعی از غفلت از هدف اصلی خلقت و سرچشمه حقیقی آرامش است. قرآن به وضوح بیان می‌کند که زندگی مادی و هر آنچه در آن است، تنها متاعی زودگذر و فریبنده است و نمی‌تواند جایگاه حقیقت و آرامش ابدی را برای انسان پر کند. خداوند متعال در آیات متعددی به این مهم اشاره فرموده که دل‌های انسان تنها با یاد او آرام می‌گیرند و هدف اصلی از آفرینش جن و انس، عبودیت و بندگی است، نه صرفاً گردآوری ثروت و لذایذ دنیوی. قرآن کریم در سوره رعد، آیه 28 می‌فرماید: «الَّذِينَ آمَنُوا وَتَطْمَئِنُّ قُلُوبُهُم بِذِكْرِ اللَّهِ ۗ أَلَا بِذِكْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ» یعنی «آنان که ایمان آورده‌اند و دل‌هایشان به یاد خدا آرام می‌گیرد. آگاه باشید، تنها با یاد خدا دل‌ها آرامش می‌یابد.» این آیه مبارکه به صراحت بیانگر این حقیقت است که آرامش و سکینه‌ی حقیقی، نه در مال و جاه، نه در موفقیت‌های شغلی و اجتماعی، و نه در لذایذ زودگذر دنیا یافت می‌شود، بلکه ریشه‌ی آن در اتصال با خالق و یاد اوست. زمانی که انسان از این منبع لایزال آرامش غافل می‌شود و تمام هم و غم خود را معطوف به کسب مادیات می‌کند، هرچند به ظاهر در اوج قله‌های موفقیت ایستاده باشد، اما در درون خود احساس تهی بودن و نوعی سرگردانی را تجربه خواهد کرد. این پوچی ناشی از ناهمخوانی بین نیاز فطری روح به معنویت و غرق شدن در مادیت است. در سوره ذاریات، آیه 56، خداوند هدف از خلقت انسان و جن را مشخص می‌کند: «وَمَا خَلَقْتُ الْجِنَّ وَالْإِنسَ إِلَّا لِيَعْبُدُونِ» یعنی «و جن و انس را نیافریدم جز برای اینکه مرا بپرستند.» این آیه نشان می‌دهد که هدف وجودی ما در این دنیا بسیار فراتر از کسب ثروت یا رسیدن به جایگاه‌های مادی است. هدف اصلی، عبودیت و بندگی خداوند است که معنابخش زندگی بوده و به آن جهت می‌دهد. وقتی انسان از این هدف والای آفرینش فاصله می‌گیرد و زندگی خود را صرف رقابت در کسب مال و فرزندان و زیورهای دنیایی می‌کند، طبیعی است که خلأیی عمیق را در وجود خود احساس کند، چرا که اینها هرگز نمی‌توانند جایگزین هدف اصلی شوند و روح را ارضا کنند. این احساس خالی بودن در واقع زنگ هشداری است از جانب فطرت انسان که او را به سوی بازگشت به اصل خویش و یاد مبدأ هستی فرا می‌خواند. قرآن کریم در سوره حدید، آیه 20، به وضوح ماهیت زندگی دنیا را تشریح می‌کند: «اعْلَمُوا أَنَّمَا الْحَيَاةُ الدُّنْيَا لَعِبٌ وَلَهْوٌ وَزِينَةٌ وَتَفَاخُرٌ بَيْنَكُمْ وَتَكَاثُرٌ فِي الْأَمْوَالِ وَالْأَوْلَادِ ۖ كَمَثَلِ غَيْثٍ أَعْجَبَ الْكُفَّارَ نَبَاتُهُ ثُمَّ يَهِيجُ فَتَرَاهُ مُصْفَرًّا ثُمَّ يَكُونُ حُطَامًا ۖ وَفِي الْآخِرَةِ عَذَابٌ شَدِيدٌ وَمَغْفِرَةٌ مِّنَ اللَّهِ وَرِضْوَانٌ ۚ وَمَا الْحَيَاةُ الدُّنْيَا إِلَّا مَتَاعُ الْغُرُورِ» این آیه زندگی دنیا را به بازی، سرگرمی، زینت، فخرفروشی و فزون‌طلبی در مال و فرزند تشبیه می‌کند. سپس آن را به بارانی تشبیه می‌کند که گیاهان آن، کشاورزان را به شگفتی آورد، اما سپس پژمرده شده و نابود می‌گردد. این تشبیه نشان‌دهنده ناپایداری و فانی بودن لذایذ دنیوی است. تأکید قرآن بر این است که آنچه در دنیا از مال و فرزند به دست می‌آوریم، تنها زینت‌هایی گذرا هستند که نمی‌توانند منبع آرامش و رضایت پایدار باشند. اگر انسان تنها به این امور دل ببندد و هدف خود را تنها بر افزایش آن‌ها قرار دهد، در نهایت با پوچی و حسرت روبرو خواهد شد. این آیه به ما یادآوری می‌کند که زندگی دنیا صرفاً یک متاع فریبنده است که هدف اصلی ما را از یاد می‌برد. در نهایت، سوره طه، آیه 124 نیز هشداری جدی به کسانی می‌دهد که از یاد خدا روی گردانند: «وَمَنْ أَعْرَضَ عَن ذِكْرِي فَإِنَّ لَهُ مَعِيشَةً ضَنكًا وَنَحْشُرُهُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ أَعْمَىٰ» یعنی «و هر کس از یاد من روی گرداند، زندگی تنگی خواهد داشت و روز قیامت او را کور محشور می‌کنیم.» «معیشة ضنکا» یا زندگی تنگ و پرمشقت، در اینجا فقط به معنای فقر مادی نیست، بلکه به معنای زندگی‌ای پر از اضطراب، دغدغه، ناامیدی و پوچی است، حتی اگر از نظر مادی در رفاه باشد. این آیه به ما می‌آموزد که ریشه‌ی احساس خالی بودن و فشار درونی، نه کمبودهای مادی، بلکه دوری از خدا و غفلت از یاد اوست. خداوند به انسان فطرت توحیدی داده و روح انسان با یاد خدا و بندگی او سیراب می‌شود. بنابراین، برای پر کردن این خلأ درونی و رسیدن به آرامش و رضایت حقیقی، لازم است که رابطه‌ی خود را با خالق هستی تقویت کنیم، به ذکر و عبادت بپردازیم، و هدف اصلی زندگی را در مسیر عبودیت و بندگی جستجو کنیم. پیشرفت مادی فی نفسه بد نیست، اما نباید به بهای غفلت از پیشرفت معنوی و ارتباط با ذات باری تعالی باشد. تعادل بین جنبه‌های مادی و معنوی زندگی است که سعادت و آرامش پایدار را برای انسان به ارمغان می‌آورد و احساس پوچی را از بین می‌برد.