پاسخ قرآن
فروتنی به عنوان یکی از ویژگیهای انسانی، در تمامی ادیان و مکاتب اخلاقی به عنوان یک فضیلت شناخته میشود. در قرآن کریم، این مفهوم بهطور خاص مورد تأکید قرار گرفته و به عنوان یکی از صفات بارز مؤمنان معرفي شده است. آموزههای قرآن نشان میدهد که فروتنی نه تنها در زندگی فردی انسان، بلکه در روابط اجتماعی او نیز نقش کلیدی ایفا میکند. بسیاری از آیات قرآن به بررسی این مفهوم مهم پرداختهاند و آن را به عنوان یک الگوی رفتاری برای مؤمنان در همه زمینهها معرفی کردهاند. یکی از آیات بارز در این ارتباط، آیه 63 سوره فرقان است که در آن خداوند به وصف بندگان رحمٰن میپردازد و میفرماید: "و بندگان رحمٰن، کسانیاند که بر زمین با تواضع راه میروند و چون نادانان با آنان سخن میگویند، میگویند: سلام." این آیه بهطور روشنی بر اهمیت تواضع در رفتار و گفتار مؤمنان تأکید میکند. این تواضع، نمادی از آرامش، توازن و احترام به دیگران است. کسانی که با محبت و فروتنی با دیگران برخورد میکنند، میتوانند در قلبها جای داشته باشند و روابط سالم و مثبتتری با اطرافیان خود برقرار نمایند. یادآوری میشود که فروتنی به معنای نادیده گرفتن خود و هویت فردی نیست، بلکه به معنای شناخت و احترام به ارزش انسانی خود و دیگران است. مؤمن باید بداند که همۀ انسانها در برابر خداوند برابر هستند و هیچ کس بر دیگری برتری ندارد. بنابراین، برتری اخلاقی و انسانی از طریق تواضع به دست میآید، نه از راه خودپسندی و خودبزرگبینی. در آیه 133 سوره آل عمران، خداوند مؤمنان را به جستجوی بهشت دعوت میکند و در ادامه میافزاید: "و کسانی که در حال خشم، عفو میکنند و از مردم میگذرهند." این ویژگی هم نشاندهنده تواضع در رفتار اجتماعی مؤمنان است. توانایی عفو و گذشت از دیگران، نشانهای از رشد اخلاقی و روحی فرد است. انسانی که قادر به عفو دیگران باشد، به نوعی بالاتر از خشم و کینه است و این خود یکی از موثرترین راهها برای ایستایی در زندگی اجتماعی است. درواقع، کسانی که تواضع و عفو را تمرین میکنند، به آرامش درونی دست مییابند و میتوانند برای خود و دیگران فضایی سالم و مثبت ایجاد نمایند. قرآن کریم در دیگری از سورهها به تواضع و رفتار حضرت سلیمان اشاره میکند. در آیه 37 سوره نمل، خداوند به بیان رفتار و تواضع حضرت سلیمان پرداخته و میآموزد که حتی در مقام رهبری و قدرت، انسان باید متواضع باشد. حضرت سلیمان با همهی قدرت و تواناییاش، همواره به یاد خداوند بود و تواضع را سرلوحهی زندگی خود قرار داده بود. این نوع تواضع میتواند به دیگران هم انگیزه دهد و آنها را به پیروی از اخلاق نیکو ترغیب کند. فروتنی، به معنای نادیده گرفتن خویشتن و زیر سوال بردن شخصیت خود نیست، بلکه برعکس، به انسان این امکان را میدهد که قدرت خود را با متواضع بودن در برابر دیگران به اثبات برساند. فروتنی به انسان کمک میکند تا خود را از قید و بندهای تکبر و غرور برهاند و در راستای ایجاد ارتباطات سالم و معنادار قدم بردارد. از دیگر تأکیدات قرآن بر تواضع میتوان به سوره های متعدد دیگر نیز اشاره کرد. در سوره مومنون، خداوند بندگان خود را کسانی معرفی میکند که در نمازهای خود خشوع دارند و در فعالیتهای اجتماعی خود فروتن هستند. این آیه نشان میدهد که تواضع باید در تمامی جنبههای زندگی فرد مؤمن نمود پیدا کند؛ از عبادت تا تعاملات اجتماعی. جالب اینجاست که پژوهشها و مطالعات روانشناسی نیز به ارتباط نزدیکی میان تواضع و سلامت روان اشاره کردهاند. افرادی که تواضع بالایی دارند، معمولاً از روابط بهتری برخوردارند و به سطوح بالاتری از رضایت و آرامش در زندگی دست مییابند. آنها از توانایی بیشتری برای مدیریت تعارضات و برقراری ارتباط با دیگران برخوردارند و به سرعت میتوانند بر چالشهای اجتماعی غلبه کنند. بهطور کلی، قرآن کریم با تأکید بر مفهوم تواضع بهعنوان یک فضیلت انسانی، راههایی را برای بهبود روابط اجتماعی و زندگی شخصی مؤمنان ارائه داده است. انسان با پیروی از آموزههای قرآنی در مورد تواضع میتواند به آرامش بیشتری دست یابد و روابط مثبتتری با دیگران برقرار کند. در نهایت، ایمان و تواضع به هم پیوند خوردهاند؛ زیرا ایمان واقعی به خداوند، انسان را به فروتنی وادار میکند و او را در مسیر نزدیکی به ذات باریتعالی یاری میدهد. به جملهای معروف اشاره میکنیم که میگوید: "فروتنی کلید تمام فضیلتهاست." در واقع، با عملی کردن تواضع، میتوانیم در تمامی جنبههای زندگی خود پیشرفت کنیم و به بهبود کیفیت زندگی خویش و دیگران کمک نماییم.
آیات مرتبط
وَعِبَادُ الرَّحْمَانِ الَّذِينَ يَمْشُونَ عَلَى الْأَرْضِ هَوْنًا وَإِذَا خَاطَبَهُمُ الْجَاهِلُونَ قَالُوا سَلَامًا
و بندگان رحمٰن، کسانیاند که بر زمین با تواضع راه میروند و چون نادانان با آنان سخن میگویند، میگویند: سلام.
فرقان : 63
وَسَارِعُوا إِلَى مَغْفِرَةٍ مِّن رَّبِّكُمْ وَجَنَّةٍ عَرْضُهَا كَعَرْضِ السَّمَاء وَالْأَرْضِ أُعِدَّتْ لِلْمُتَّقِينَ
و برای آمرزش پروردگار خود و بهشتی که عرضش به اندازه آسمان ها و زمین است، شتاب کنید که برای پرهیزکاران آماده شده است.
آل عمران : 133
إِنَّمَا يُؤْمِنُ بِآيَاتِنَا الَّذِينَ إِذَا ذُكِّرُوا بِهَا خَرُّوا سُجَّدًا وَسَبَّحُوا بِحَمْدِ رَبِّهِمْ وَهُمْ لَا يَسْتَكْبِرُونَ
مؤمنان به آیات ما، فقط کسانی هستند که هر زمان به یادآوری شوند، به سجده میافتند و پروردگار خود را تسبیح میکنند و آنان خودپسند نیستند.
نمل : 37
داستانی دلنشین
روزی مردی به نام سلیم به بازار رفت و با فردی با مقام بالای اجتماعی برخورد کرد. به جای اینکه به او تکبر ورزد، با احترام و فروتنی با او سخن گفت و یکی از نصایح پدرش را به یاد آورد: "هرگز خود را بزرگتر از دیگران نپندار." این برخورد با رعایت تواضع باعث شد که سلیم همواره مورد احترام دیگران قرار گیرد و روابط خوبی با همه داشته باشد.