پاسخ قرآن
در قرآن کریم، خمس و زکات به عنوان واجبات مالی مسلمانان معرفی شدهاند و این دو اصل بهعنوان ابزارهایی برای توزیع ثروت و برکت در جامعه عمل میکنند. پرداخت این واجبات، نه تنها در تأمین نیازهای مالی افراد نیازمند کمک میکند، بلکه موجب پاکسازی مال و سرمایهگذاری در خیرات و خدمات اجتماعی میشود. در این مقاله، به بررسی مفهوم خمس و زکات، اهمیت آنها در زندگی مؤمنان و تأثیر آنها بر برکت و رونق اقتصادی جامعه خواهیم پرداخت. تعریف خمس و زکات خمس به معنای "پنجمی" است و طبق فقه اسلامی، به یک پنجم (20%) از درآمد مشاغل و اموال مازاد برای کسانی که در این زمینهها فعالیت میکنند، اطلاق میشود. زکات نیز به معنای "تزکیه" و "پاکسازی" است و به مقداری معین از درآمد که مؤمنان بر اساس دارایی خود باید به نیازمندان پرداخت کنند، اشاره دارد. لذا با توجه به نام این دو اصطلاح، میتوان به عمق نشاندهنده هدف از پرداخت آنها پی برد: "پاکسازی" مال و "تقسیم ثروت" به طریق برابر. اهمیت خمس و زکات در قرآن خداوند در قرآن کریم به تفصیل در مورد خمس و زکات بحث کرده و بر ضرورت آنها تأکید میکند. در سوره انفال، آیه 41، خداوند میفرماید: "و بدانید که خمس برای خدا و پیامبر و خویشاوندان و یتیمان و مسکینان و در راه ماندگان است..." یعنی روشن است که پرداخت خمس و زکات نه تنها برای نیازمندان است، بلکه به خود مؤمنان نیز برکت و روزی میافزاید. این آیات نشان میدهد که هدف اصلی از وضع این واجبات تنها توزیع ثروت نیست، بلکه نزدیککردن بندگان به خداوند و تقویت ایمان آنها نیز مد نظر است. آثار مثبت زکات و خمس بر مال و ثروت بسیاری از مردم بر این عقیدهاند که پرداخت خمس و زکات موجب فقر و کاهش ثروت آنها میشود، اما این تصور نادرست است. در واقع، بر اساس آموزههای قرآن، پرداخت زکات باعث میشود که مال مؤمنان پاک شود و خداوند دعای آنها را مستجاب سازد. در سوره البقره آیه 261، خداوند وعده میدهد که صدقات و زکات به مانند دانهای است که هفت خوشه میدهد و در هر خوشه صد دانه است. با این تفسیر، مفهوم زکات نشان میدهد که نه تنها هزینهای بلکه وسیلهای برای افزایش روزی است. توزیع عادلانه ثروت در جامعه زکات و خمس به عنوان ابزارهایی برای توزیع عادلانه ثروت در جامعه عمل میکنند. با پرداخت این واجبات، ثروتها از دست ثروتمندان خارج شده و به دست نیازمندان میرسد. این امر باعث میشود که جامعهای با عدالت اقتصادی و اجتماعی شکل گیرد. در واقع، زکات و خمس دو پدیدهای هستند که میتوانند به کاهش شکاف طبقاتی و فقر در جامعه کمک کنند. نقش زکات در تقویت اجتماعی و فرهنگی پرداخت زکات و خمس تنها به تأمین نیازهای مالی محدود نمیشود، بلکه میتواند تأثیرات اجتماعی و فرهنگی زیادی نیز بر جامعه داشتهباشد. هنگامی که افراد ثروتمند بخشی از ثروت خود را به نیازمندان میدهند، احساس همبستگی و همکاری در جامعه تقویت میشود. این تقویت همبستگی به کاهش تنشهای اجتماعی و افزایش روحیه همگان و انگیزه برای کار و تلاش بیشتر در جامعه کمک میکند. نتیجهگیری در نتیجه، به گفته خداوند در قرآن، پرداخت خمس و زکات نه تنها موجب فقر نمیشود، بلکه برکت و روزی بیشتری برای مؤمنان به ارمغان میآورد. این دو نوع واجب مالی میتوانند به توزیع عادلانه ثروت، پاکسازی مال، و تقویت روحیه همبستگی در جامعه کمک کنند. بنابراین، هر مسلمان باید به اهمیت و ضرورت پرداخت زکات و خمس توجه کرده و آن را در زندگی خود پیادهسازی کند. بهاینترتیب، میتوان به یک جامعه عادلانه و مرفه دست یافت که بر ریشههای محبت و همیاری بنا شده باشد. بر اساس آموزههای قرآن، ما باید به این باور برسیم که پرداخت زکات و خمس نه تنها یک وظیفه شرعی بلکه یک اقدام اقتصادی و اجتماعی است که میتواند تأثیرات مثبتی بر زندگی فردی و جمعی داشته باشد.
آیات مرتبط
وَاعْلَمُوا أَنَّمَا غَنِمْتُمْ مِن شَيْءٍ فَإِنَّ لِلَّهِ خُمُسَهُ وَلِالرَّسُولِ وَلِذِي الْقُرْبَى وَالْيَتَامَى وَالْمَسَاكِينِ وَابْنِ السَّبِيلِ إِن كُنتُمْ آمَنتُمْ بِاللَّهِ وَمَا أَنزَلْنَا عَلَى عَبْدِنَا يَوْمَ الْفُصُلِ يَوْمَ يَومَهُمُ الْحَقَّ وَمَنْ يَكُسِبْ غَنِيمَةً فَإِنَّ لأَخَرَهُ يُلَقَّي غَدًا فَيُأَخَّرُ إِلَى حَتْفٍ
و بدانید که آنچه به غنیمت گرفتهاید، پس حق خدا و رسول و خویشان و یتیمان و مسکینان و در راه ماندگان بر آن است، اگر به خدا و آنچه بر بندهاش در روز تفصیل نازل کردیم، ایمان دارید.
انفال : 41
مثل الذين ينفقون أموالهم في سبيل الله كمثل حبة أنبتت سبع سنابل في كل سنبلة مئة حبة والله يضاعف لمن يشاء والله واسع عليم
مثل کسانی که اموال خود را در راه خدا انفاق میکنند، مثل دانهای است که هفت خوشه برویاند و در هر خوشه صد دانه است و خداوند برای هر که بخواهد بیشتر میکند و خداوند وسیع و داناست.
بقره : 261
داستانی دلنشین
روزی، مردی به نام حسن به بازار رفت و مشاهده کرد که مردم از پرداخت زکات و خمس خود نگرانند. او به یاد آیات قرآن افتاد و تصمیم گرفت تا مبلغی را به عنوان زکات بپردازد. پس از مدتی، حسن با کمال تعجب متوجه شد که زکات او باعث برکت در کسبوکارش شده است و به معروف شدن در محلهاش کمک کرده است. این تجربه به او آموخت که هرچه بیشتر در راه خدا هزینه کند، بیشتر هم برکت خواهد گرفت.