پاسخ قرآن
در قرآن کریم، دعا و عمل بهطور همزمان بهویژه در آیات متعدد بیان شده است. طراحی و تحقق ارتباط انسان با خداوند از پیش، یکی از اصول بنیادین در دین اسلام است. در بسیاری از آیات قرآن، دعا بهعنوان یک عمل عبادی مهم شناخته میشود، که در کنار عمل صالح، موجب پذیرش از سوی خداوند میگردد. در این نوشتار، سعی خواهیم کرد به بررسی مفهوم دعا و ارتباط آن با عمل صالح در قرآن کریم بپردازیم و تأکیدات اسلامی در این زمینه را تحلیل کنیم. در سوره مومنون آیه 60 میخوانیم: "وَالَّذِينَ يَبِيتُونَ لِرَبِّهِمْ سُجَّدًا وَقِيَامًا". این آیه به وضوح نشان میدهد که بندگان صالح خدا در حال عبادت و دعا به پروردگارشان هستند. این نوع عبادت مستلزم ایثار روح و جسم در برابر خداوند است. بندگان حقشناس و مومن در شبها به سجده میافتند و به دعا و راز و نیاز با خدای خود پرداخته و از او مدد میجویند. این رفتار نیکو بهعنوان یک الگو برای تمامی مسلمانان قابل توجه است و تعلیم میدهد که در دورانی که شرایط خاصی بر زندگی حاکم است، انسان باید همواره به یاد خداوند و دعا برای مهربانی و یاری او باشد. از طرفی، در واقع، دعا میتواند بهعنوان یک درخواست و خواسته از خداوند مطرح شود، اما برای اینکه به نتیجه مطلوب برسد، نیاز به عمل دارد. دعا بدون عمل صالح به تنهایی نمیتواند به تحقق خواستهها بینجامد. در سوره ابراهیم آیه 34 نیز آمده است: "وَآَتَىٰكُم مِّن كُلِّ مَا سَأَلْتُمُوهُ" که نشاندهنده عطای الهی به بندهاش، در نتیجه عمل به درخواستها است. این آیه گواه بر آن است که خداوند وعده داده است که خواستههای بندگانش را در صورتی پاسخ میدهد که در راستای اراده و خواستههای صحیح و مثبت آنها باشد. از آنجا که دعا و عمل نیکو بهعنوان دو روح و جوهر عبادت در کنار هم قرار گرفتهاند، بنابراین باید توجه داشته باشیم که دعا و عمل صالح باید همزمان وجود داشته باشند. مطابق سوره بقره آیه 186، خداوند وعده داده است: "فَإِنِّي قَرِيبٌ ۖ أُجِيبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ إِذَا دَعَانِ". این آیه نشان میدهد که خداوند در پاسخ به دعاهای بندگانش بسیار نزدیک است، اما به شرط آنکه دعا همراه با نیت پاک و عمل صالح باشد. در حقیقت، این به ما میآموزد که نباید از توجه به عمل غفلت کنیم، بلکه باید در کنار دعا به سعی و تلاش در جهت عملی کردن درخواستهایمان هم بپردازیم. اکنون به تحلیل تأکیدات اسلامی در زمینه دعا و عمل صالح بپردازیم. آموزههای اسلامی بهروشنی بر اهمیت هر دو مؤلفه دعا و عمل صالح تأکید میکند. عمل صالح در قرآن بهعنوان عِماد اصلی ایمان شناخته میشود و نوید تحقق خواستههای الهی را به همراه دارد. بدون عمل صالح، دعا ممکن است از سمت خداوند بهدور بماند، زیرا خداوند همچنین به نیت و عمل انسان توجه دارد. همچنین این نکته که دعا باید بهعنوان یک انگیزه برای اقدام و عمل مثبت تلقی شود، اهمیت زیادی دارد. دعا تنها یک گفتگوی لفظی با خدا نیست، بلکه باید انسان را به انجام کارهای نیک و مثبت تشویق کند. این نوآوری در تفکر اسلامی میتواند زمینهساز رشد فردی و اجتماعی مسلمانان باشد. با الهام از آموزههای قرآن، ما باید کوشش کنیم که به سمت عمل و اخلاص در نیت برویم تا دعاهایمان به شنیده شدن نزدیکتر باشد. بنابراین، دعا و عمل صالح جوهر عبادت در دین اسلام را شکل میدهند و در کنار هم موجب ارتقاء نسبی روح انسان میگردند. درک انتظارات خداوند در این زمینه برای هر مسلمان میتواند بهعنوان یک راهنما در جهت عمل و ارتباط مستمر با خالق بزرگ در نظر گرفته شود. مسلمین باید همواره در پی عمل صالح و تلاش برای بهبود کارهای خود باشند تا در مسیر تحقق آرزوهای خود و نیل به شایستگیهای الهی گام بردارند. در نتیجه، میتوان گفت که دعا و عمل صالح دو عنصر حیاتی در زندگی اسلامی هستند. آنها باید بهطرزی هماهنگ و متوازن در زندگی روزمره ما وجود داشته باشند و از هر دو باید بهرهبرداری شود تا روحیه انسانی و تقوای فردی و اجتماعی بهطور همزمان بهبود یابد. این تلاش نهتنها متضمن برآورده شدن دعاها خواهد بود، بلکه به تعالی شخصیت انسان و بهبود جامعه نیز کمک شایانی خواهد نمود.
آیات مرتبط
وَالَّذِينَ يَبِيتُونَ لِرَبِّهِمْ سُجَّدًا وَقِيَامًا
و آنها که شب را در سجده و قیام برای پروردگارشان سپری میکنند.
مؤمنون : 60
وَإِذا سَأَلَكَ عِبَادِي عَنِّي فَإِنِّي قَرِيبٌ ۖ أُجِيبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ إِذَا دَعَانِ
و وقتی که بندگانم از من بپرسند، بدانید که من نزدیکم؛ و دعای دعا کننده را میشنوم.
بقره : 186
داستانی دلنشین
روزی عابدی در حال دعا و طلب رحمت الهی بود. او با تمام وجود از خدا میخواست تا در زندگیاش به او کمک کند. بعد از چند روز به این فکر افتاد که آیا باید فقط دعا کند یا اینکه اعمال خوب هم از او سر بزند؟ او تصمیم گرفت که هر روز به نماز اول وقت بایستد و صدقه بدهد. بعد از مدتی، عمق احساساتش نسبت به خدا بیشتر شد و به وضوح دید که دعایش دلگرمکنندهتر از قبل شده است.