آیا قرآن ما را به کار جمعی دعوت کرده؟

قرآن کریم، به عنوان کتاب آسمانی اسلام، در بسیاری از آیات خود بر همکاری و کار جمعی تأکید می‌کند. این تأکیدات نه تنها در راستای رشد فردی مؤمنان، بلکه به‌منظور تقویت پیوندهای اجتماعی و ایجاد جامعه‌ای پیشرفته و همسان در مسیر حق و انصاف است. در این مقاله به بررسی تأکیدات قرآن در خصوص کار جمعی، اتحاد و همفکری پرداخته و نمونه‌هایی از آیات قرآنی را بررسی خواهیم کرد. یکی از آیات روشن و مهم که به این موضوع اشاره دارد، آیه 103 سوره آل عمران است: "وَاعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّهِ جَمِيعًا وَلَا تَفَرَّقُوا". این آیه مؤمنان را به اتحاد و یکپارچگی دعوت می‌کند و بر لزوم همکاری و همیاری در جامعه اسلامی تأکید دارد. به باور مفسرین، "حَبْلِ اللَّهِ" اشاره به قرآن، دین و قوانین الهی دارد که با اعتصام به آن، مؤمنان می‌توانند از تفرقه و اختلافات بپرهیزند و در چهارچوبی مشخص و سالم به کار کردن در راستای اهداف مشترک بپردازند. این آیه نه تنها به مطرح ساختن مفهوم همکاری، بلکه به ضرورت کمک به یکدیگر نیز اشاره دارد. به‌عبارت دیگر، مسلمانان باید در مسیر حق و انصاف با یکدیگر همکاری کنند تا در نهایت به یک جامعه مستقل و مستحکم دست یابند. به عنوان مثال، در موضوعات اجتماعی، باید سازوکارهایی برای همفکری و ابراز نظرات مختلف ایجاد شود تا اختلافات معدود در بین افراد جامعه از بین برود و همگان با یک انگیزه و هدف مشترک در صحنه حضور داشته باشند. آیه دیگری که به اهمیت تعهد در جامعه مسلمین اشاره دارد، آیه 2 سوره مائده است: "يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا أَوْفُوا بِالْعُقُودِ". این آیه، بر وفای به عهد و قراردادهای اجتماعی تأکید دارد و به نوعی می‌توان آن را پایه‌گذاری برای کار جمعی دانست. وفاداری به تعهدات نه‌تنها تعادل اجتماعی را به‌هم نمی‌زند، بلکه ریشه‌های نظم و انضباط اجتماعی را نیز تقویت می‌کند. این وفاداری می‌تواند در تمامی نهادها و سازمان‌های مختلف اجتماعی و اقتصادی اعم از خانواده، مدرسه، دانشگاه و مؤسسات دولتی و خصوصی نمود یابد و به یک همگرایی و هم‌افزایی مؤثر منجر شود. قرآن همچنین در سوره شورا به نیاز جوامع به مشورت و همفکری اشاره می‌کند. در آیه 38 این سوره آمده است: "وَ الَّذِينَ أَمْرُهُمْ شُورَى بَيْنَهُمْ". این آیه نشانه‌ای از چگونگی ترتیب‌دهی به کارهای جمعی است. نیاز به مشورت و تحصیل بهترین نظرها، چه در مسائل اجتماعی و چه در مسائل اقتصادی، از اصول اساسی یک جامعه سالم و پیشرفته محسوب می‌شود. مشورت نه‌تنها منجر به اتخاذ تصمیم‌های بهتر می‌شود، بلکه باعث می‌شود همه افراد حس کنند که در فرایند تصمیم‌گیری شریک هستند و این خود موجب تقویت احساس مسئولیت در جامعه می‌شود. جنبه‌های دیگری از کار جمعی و همفکری در قرآن نیز وجود دارد. به عنوان مثال، قرآن قرن‌ها پیش به ایجاد ساختارهای اجتماعی سالم و متعادل تأکید کرده و راهکارهای مؤثری برای کاهش تضادها و اختلافات مطرح کرده است. این دستورات نه تنها در سطح عمومی، بلکه در زمینه‌های خصوصی همچون خانواده‌ها و دوستی‌ها نیز صدق می‌کند. فقر و نفاقی که می‌تواند به‌واسطه تفرقه ایجاد شود، حاصل ضعف در همکاری و عدم همبستگی است. موضوع همکاری و جمع‌گرایی به شدت با مفهوم "تعاون" در دین اسلام گره خورده است. در سوره مائده آیه 2 آمده است: "وَتَعَاوَنُوا عَلَى الْبِرِّ وَالتَّقْوَى"، که به مسلمانان می‌گوید که باید در کارهای نیک و تقوا به هم کمک کنند. این دعوت نه تنها محدود به عمل فردی نیست، بلکه به ساختن نهادهای اجتماعی و حیات گروهی در کنار یکدیگر اشاره دارد. این نوع از کار جمعی باعث می‌شود که مسلمانان همواره در پیواست اجتماعی و فرهنگی باقی بمانند و در جهت پیشرفت یکدیگر بکوشند. در نهایت، می‌توان گفت که قرآن کریم با تأکید بر اصل تعاون، اتحاد و مشورت، خواستار شکل‌گیری جوامع پویا و فعال است. در جوامع اسلامی، هر فرد و نهادی باید در راستای هدف مشترکی کار کند تا بتوانند به موفقیت‌های بیشتری دست یابند. این هدف مشترک نه تنها باعث رشد فردی مؤمنان می‌شود، بلکه به نوبه خود باعث رشد جامعه اسلامی و تحقق آرمان‌های بلند اسلامی می‌گردد. به‌عبارتی، قرآن چراغی است که راه را به مؤمنان نشان می‌دهد و آنان را در مسیر همیاری و هم‌افزایی هدایت می‌کند. از این رو، بر همگان واجب است که ضمن عمل به احکام اسلامی، به تأسیس پایه‌های یک جامعه منسجم و هم‌افزا بپردازند تا در سایه آن، به سعادت دنیوی و اخروی دست یابند.