چرا گاهی دچار شک نسبت به عدالت خدا می‌شوم؟

احساس شک نسبت به عدالت الهی، به خصوص در مواجهه با سختی‌ها و ناملایمات زندگی، حسی انسانی و قابل درک است. این گونه سؤالات، نه تنها نشانه‌ی کفر نیستند، بلکه می‌توانند دریچه‌ای برای تعمق بیشتر در درک صفات خداوند و عظمت حکمت او باشند. قرآن کریم، پیوسته بر عدل مطلق الهی تأکید می‌کند و این شک و تردیدها را از دیدگاه محدود انسان به عظمت بی‌کران خداوند، پاسخ می‌دهد. اولین نکته‌ای که باید به آن توجه داشت، این است که خداوند متعال، عادل مطلق است. «العدل» یکی از اسماء حسنای اوست. عدل او نه تنها در پاداش و کیفر، بلکه در تمام آفرینش و تدبیر هستی جاری است. جهان هستی بر پایه عدالت بنا شده و هیچ ذره‌ای از آن خارج نیست. هر آنچه در عالم اتفاق می‌افتد، حتی آنچه از دیدگاه ما ناعادلانه به نظر می‌رسد، در نظام وسیع الهی، دارای جایگاه و حکمتی است که از ادراک محدود ما فراتر است. ما انسان‌ها با نگاهی محدود و از دریچه زمان و مکان خاص خود به مسائل می‌نگریم، در حالی که خداوند به کل پازل هستی احاطه دارد و عواقب و نتایج هر امری را در طول زمان و در ابعاد مختلف می‌داند. این تفاوت در دایره دید، گاهی باعث می‌شود که ما به حکمت و عدل الهی تردید کنیم. همانند کودکی که از تصمیم والدین خود برای مصلحت او آگاه نیست و آن را ظالمانه می‌پندارد، ما نیز گاهی از حکمت پشت پرده رنج‌ها و مشکلات بی‌خبر می‌مانیم. قرآن کریم به صراحت بیان می‌دارد که این دنیا، دار امتحان و آزمایش است. زندگی ما مجموعه‌ای از آزمون‌هاست که برای رشد، تکامل و شناخت حقیقت ایمان ما طراحی شده‌اند. سوره بقره، آیه ۱۵۵ می‌فرماید: «وَلَنَبْلُوَنَّكُم بِشَيْءٍ مِّنَ الْخَوْفِ وَالْجُوعِ وَنَقْصٍ مِّنَ الْأَمْوَالِ وَالْأَنفُسِ وَالثَّمَرَاتِ ۗ وَبَشِّرِ الصَّابِرِينَ.» (قطعاً شما را با چیزی از ترس و گرسنگی و کاهشی در اموال و جان‌ها و میوه‌ها آزمایش می‌کنیم؛ و به شکیبایان بشارت ده.) این آیه به روشنی نشان می‌دهد که مشکلات و کاستی‌ها، بخشی جدایی‌ناپذیر از طراحی الهی برای انسان در این دنیا هستند. این آزمایش‌ها نه برای آزار رساندن، بلکه برای پالایش روح، تمایز مؤمن از غیرمؤمن، و ارتقاء درجات ایمانی هستند. رنج‌ها می‌توانند کفاره گناهان باشند، صبر انسان را تقویت کنند و او را به خداوند نزدیک‌تر سازند. بسیاری از انسان‌های بزرگ و پیامبران، بیشترین سختی‌ها را در زندگی تجربه کرده‌اند، و این سختی‌ها نه از بی‌عدالتی بلکه از جایگاه بلند و مقام والای آنان در نزد خداوند نشأت می‌گرفته است. مسئله مهم دیگر، محدودیت علم و ادراک انسانی در برابر علم بی‌پایان الهی است. داستان موسی و خضر در سوره کهف نمونه بارزی از این محدودیت است. حضرت موسی (ع) که خود پیامبری بزرگ بود، از اعمال خضر (ع) در ظاهر تعجب می‌کرد و آنها را ناعادلانه می‌پنداشت: کشتی را سوراخ کردن، کودکی را کشتن، و دیواری را تعمیر کردن بدون مزد. اما پس از توضیح خضر (ع)، مشخص شد که پشت هر یک از این اعمال، حکمت‌های عمیق و خیر کثیری نهفته بود که موسی (ع) در ابتدا از آن بی‌خبر بود. سوراخ کردن کشتی برای نجات آن از غصب پادشاه ستمگر، کشتن کودک برای جلوگیری از گمراهی والدین مؤمنش و جایگزینی با فرزندی صالح‌تر، و تعمیر دیوار برای حفظ گنج یتیمان. این داستان به ما می‌آموزد که بسیاری از حوادث زندگی، که در ظاهر شر یا ناعادلانه به نظر می‌رسند، در باطن حاوی خیر و حکمتی هستند که فقط خداوند از آن آگاه است. ما گاهی فقط یک قطعه از پازل را می‌بینیم و نمی‌توانیم تصویر کامل را درک کنیم. نهایت عدل الهی در روز قیامت تجلی پیدا می‌کند. این دنیا، دنیای عمل و آزمایش است و نه دنیای حسابرسی کامل. حسابرسی نهایی و پاداش و کیفر کامل، در سرای دیگر انجام می‌شود. قرآن کریم می‌فرماید: «وَنَضَعُ الْمَوَازِينَ الْقِسْطَ لِيَوْمِ الْقِيَامَةِ فَلَا تُظْلَمُ نَفْسٌ شَيْئًا ۖ وَإِن كَانَ مِثْقَالَ حَبَّةٍ مِّنْ خَرْدَلٍ أَتَيْنَا بِهَا ۗ وَكَفَىٰ بِنَا حَاسِبِينَ.» (و ترازوهای عدالت را در روز قیامت برپا می‌کنیم؛ پس به هیچ کس کمترین ستمی نمی‌شود؛ و اگر به اندازه وزن یک دانه خردل هم [کار نیکی یا بدی] باشد، ما آن را می‌آوریم؛ و کافی است که ما حسابرس باشیم.) (انبیاء، آیه ۴۷). این آیه نشان می‌دهد که در آن روز، کوچکترین عمل خیر یا شر، حتی به وزن دانه خردل، مورد حساب قرار می‌گیرد و ذره‌ای ظلم به کسی نمی‌شود. عدالت کامل در آنجا برقرار خواهد شد و هر کس نتیجه اعمال خود را خواهد دید. کسانی که در دنیا مظلوم واقع شده‌اند، حقشان را خواهند گرفت و ظالمان به سزای اعمالشان خواهند رسید. این وعده الهی، آرامش‌بخش دل‌هایی است که در دنیا از بی‌عدالتی‌ها رنج می‌برند. علاوه بر این، بخشی از آنچه ما آن را «بی‌عدالتی» می‌نامیم، ممکن است نتیجه اعمال و انتخاب‌های خود انسان‌ها یا جامعه باشد. خداوند به انسان اراده و اختیار داده است و نتیجه انتخاب‌های نادرست، می‌تواند به ظاهر ناعادلانه به نظر برسد. اما این نیز بخشی از حکمت الهی است که انسان مسئول اعمال خود باشد. هرچند که در نهایت، همه چیز تحت اراده و علم الهی است، اما او فضای انتخاب را به انسان بخشیده است. برای رهایی از شک و تردید، لازم است که فهم خود را از خداوند و جهان هستی عمیق‌تر کنیم، با آیات قرآن انس بگیریم و به دعا و صبر پناه ببریم. تمرکز بر شکرگزاری برای نعمت‌های موجود و درک این نکته که آزمایش‌ها می‌توانند موهبت‌های پنهانی باشند، کمک شایانی به آرامش درونی و تقویت ایمان می‌کند. در نهایت، با توکل به حکمت و عدل بی‌انتهای الهی، می‌توانیم قلب خود را از تردیدها پاک کنیم و تسلیم اراده او باشیم، چرا که او بر هر چیزی دانا و تواناست و هرگز به بندگانش ظلم نمی‌کند.