پاسخ قرآن
در دیدگاه الهی و بر اساس آموزه‌های قرآن کریم، مفهوم «ویژه بودن» انسان فراتر از تعاریف و معیارهای دنیوی است که ما اغلب برای طبقه‌بندی افراد به کار می‌بریم. خداوند متعال، هر انسانی را، فارغ از موقعیت اجتماعی، ثروت، نژاد، یا شهرت، به طور ذاتی و ویژه می‌بیند و برای او کرامت و ارزش قائل است. این کرامت ذاتی، هدیه‌ای الهی است که به تمام بنی‌آدم ارزانی شده است و مختص افراد خاص یا نخبگان نیست. قرآن به وضوح بر این نکته تأکید می‌کند که آفرینش انسان، آفرینشی هدفمند و با شکوه است و هر فردی، در نهایتِ عظمت و زیبایی آفریده شده است. قرآن کریم در سوره تین، آیه 4 می‌فرماید: «لَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنسَانَ فِي أَحْسَنِ تَقْوِيمٍ»؛ یعنی «به راستی ما انسان را در نیکوترین قوام و بهترین صورت آفریدیم.» این آیه به روشنی بیان می‌کند که آفرینش هر انسانی، نمونه‌ای از کمال و زیبایی است. این «احسن تقویم» تنها به شکل ظاهری محدود نمی‌شود، بلکه شامل استعدادها، توانایی‌ها، عقل، اختیار و فطرت الهی است که در وجود هر انسانی به ودیعه نهاده شده است. هر فرد، دارای پتانسیل بی‌نهایتی برای رشد، کمال و رسیدن به قرب الهی است و این پتانسیل، وجه تمایز و ویژه‌بودن اوست در نگاه آفریدگار. علاوه بر این، در سوره اسراء، آیه 70، خداوند می‌فرماید: «وَلَقَدْ كَرَّمْنَا بَنِي آدَمَ وَحَمَلْنَاهُمْ فِي الْبَرِّ وَالْبَحْرِ وَرَزَقْنَاهُم مِّنَ الطَّيِّبَاتِ وَفَضَّلْنَاهُمْ عَلَىٰ كَثِيرٍ مِّمَّنْ خَلَقْنَا تَفْضِيلًا»؛ یعنی «و به راستی ما فرزندان آدم را گرامی داشتیم و آنان را در خشکی و دریا [بر مرکب‌ها] سوار کردیم و از چیزهای پاکیزه روزی‌شان دادیم و بر بسیاری از آفریده‌های خود برتری کامل بخشیدیم.» این آیه، کرامت و شرافت ذاتی انسان را به عنوان یک اصل جهانی و همگانی مطرح می‌کند. این کرامت به معنای حق حیات، آزادی، و احترام متقابل است که از سوی خالق به تمام افراد بشر اعطا شده است. هر انسانی، فارغ از اینکه چه جایگاهی در جامعه داشته باشد یا چه کارهایی انجام داده باشد، حامل این کرامت الهی است و نباید مورد تحقیر یا بی‌احترامی قرار گیرد. خداوند با نام‌های «الرحمن» و «الرحیم» خود را معرفی می‌کند که نمایانگر رحمت فراگیر و بی‌کران اوست که همه موجودات، از جمله تمامی انسانها را در بر می‌گیرد. رحمت الهی، شامل هدایت، روزی‌رسانی، و فرصت بخشش و بازگشت است که به همه انسانها، چه مؤمن و چه غیرمؤمن، چه «ویژه» و چه «معمولی» اعطا می‌شود. این رحمت، نشان‌دهنده آن است که هیچ انسانی از نگاه لطف و عنایت خداوند پنهان نیست و همه مورد توجه و مهربانی او قرار دارند. در حالی که خداوند تمامی انسانها را با کرامت آفریده است، اما معیار برتری و نزدیکی به او را نه در حسب و نسب، نه در مال و جاه، بلکه در تقوا و پرهیزگاری قرار داده است. سوره حجرات، آیه 13 می‌فرماید: «يَا أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّا خَلَقْنَاكُم مِّن ذَكَرٍ وَأُنثَىٰ وَجَعَلْنَاكُمْ شُعُوبًا وَقَبَائِلَ لِتَعَارَفُوا ۚ إِنَّ أَكْرَمَكُمْ عِندَ اللَّهِ أَتْقَاكُمْ ۚ إِنَّ اللَّهَ عَلِيمٌ خَبِيرٌ»؛ یعنی «ای مردم، ما شما را از یک مرد و زن آفریدیم و شما را ملت‌ها و قبیله‌ها قرار دادیم تا یکدیگر را بشناسید؛ به راستی گرامی‌ترین شما نزد خدا، پرهیزکارترین شماست. به یقین، خدا دانای آگاه است.» این آیه، بیانگر برابری بنیادی انسانها در خلقت است و نشان می‌دهد که ملاک ارزیابی و برتری در نزد خداوند، تنها اعمال صالح، اخلاق نیکو و میزان بندگی و تقواست. این بدین معناست که یک انسان «معمولی» در جامعه، اگر دارای تقوای الهی باشد، میتواند از بسیاری از افراد به ظاهر «ویژه» یا قدرتمند، نزد خداوند گرامی‌تر و ارجمندتر باشد. هر فردی، فارغ از جایگاه دنیوی‌اش، با اعمال خود میتواند جایگاهی والا در پیشگاه الهی کسب کند و این خود نشان‌دهنده ارزش‌گذاری الهی به پتانسیل درونی و انتخاب‌های فردی است. خداوند هر انسانی را با یک روح منحصر به فرد، قوای فکری و اختیاری خاص و مسئولیت‌هایی منحصر به فرد آفریده است. هیچ دو انسانی کاملاً یکسان نیستند و هر فردی دارای جایگاه و نقش منحصر به فردی در آفرینش است. خداوند از رگ گردن به انسان نزدیک‌تر است و از همه افکار، نیت‌ها و اعمال او باخبر است. این آگاهی کامل و ارتباط نزدیک، نشان می‌دهد که هیچ انسانی در نگاه او «معمولی» و بی‌اهمیت نیست. هر دعایی را می‌شنود، هر توبه‌ای را می‌پذیرد و به هر نیازی پاسخ می‌دهد. این تعامل یک به یک و آگاهی مطلق، خود شاهدی بر ویژه بودن هر فرد در پیشگاه اوست. بنابراین، از منظر قرآن، هر انسانی، صرف‌نظر از معیارهای بشری برای «معمولی» بودن، در حقیقت آفریده‌ای ویژه، با کرامت، هدفمند و ارزشمند در نگاه خالق خویش است. این دیدگاه، به هر فردی امید و انگیزه می‌بخشد که میتواند با انتخاب‌های صحیح و تلاش در مسیر بندگی، به اوج کمال دست یابد و در نزد خداوند به جایگاهی رفیع دست یابد. کرامت انسان، محوری‌ترین اصل در اسلام است که به تمام افراد بشر فارغ از هرگونه طبقه‌بندی دنیوی، اعتبار و ارزش می‌بخشد.
آیات مرتبط
لَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنسَانَ فِي أَحْسَنِ تَقْوِيمٍ
به راستی ما انسان را در نیکوترین قوام و بهترین صورت آفریدیم.
تین : 4
وَلَقَدْ كَرَّمْنَا بَنِي آدَمَ وَحَمَلْنَاهُمْ فِي الْبَرِّ وَالْبَحْرِ وَرَزَقْنَاهُم مِّنَ الطَّيِّبَاتِ وَفَضَّلْنَاهُمْ عَلَىٰ كَثِيرٍ مِّمَّنْ خَلَقْنَا تَفْضِيلًا
و به راستی ما فرزندان آدم را گرامی داشتیم و آنان را در خشکی و دریا [بر مرکب‌ها] سوار کردیم و از چیزهای پاکیزه روزی‌شان دادیم و بر بسیاری از آفریده‌های خود برتری کامل بخشیدیم.
اسراء : 70
يَا أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّا خَلَقْنَاكُم مِّن ذَكَرٍ وَأُنثَىٰ وَجَعَلْنَاكُمْ شُعُوبًا وَقَبَائِلَ لِتَعَارَفُوا ۚ إِنَّ أَكْرَمَكُمْ عِندَ اللَّهِ أَتْقَاكُمْ ۚ إِنَّ اللَّهَ عَلِيمٌ خَبِيرٌ
ای مردم، ما شما را از یک مرد و زن آفریدیم و شما را ملت‌ها و قبیله‌ها قرار دادیم تا یکدیگر را بشناسید؛ به راستی گرامی‌ترین شما نزد خدا، پرهیزکارترین شماست. به یقین، خدا دانای آگاه است.
حجرات : 13
داستانی دلنشین
روزی، پادشاهی از وزیر دانای خود پرسید: «در مملکت من، چه کسی ارزش و قدرش بیش از همه است؟ آیا سرداران شجاع، یا بازرگانان ثروتمند، یا عالمان بزرگ؟» وزیر با لبخندی مهربان پاسخ داد: «ای پادشاه، در نگاهِ حقیقی، ارزش انسانها نه به جایگاه دنیوی است و نه به مال و جاه، بلکه به قلبی است که از نورِ خدا لبریز باشد و به خلقِ خدا خدمت کند. شنیده‌ام که چوپانی ساده‌دل، با آنکه در کوهساران دور افتاده زندگی می‌کرد، اما دلش آنچنان صاف و پرهیزگار بود که حکمتش از بسیاری درباریان بیشتر بود. خداوند به ظواهر فریبنده نمی‌نگرد، بلکه به جوهرِ درونی و نیت‌های پاک می‌نگرد. برای خداوند، هر انسانی که بندگی‌اش را به جا آورد و برای نیکی بکوشد، عزیز و ویژه است، خواه شاه باشد یا یک روستایی بی‌نام و نشان.» پادشاه از این سخن به فکر فرو رفت و دانست که عظمت واقعی، در نزدیکی به حق و خدمت به خلق است، نه در تاج و تخت.