پاسخ قرآن
یکی از بزرگترین و آرامش‌بخش‌ترین اصول در آموزه‌های قرآن کریم، این حقیقت اساسی است که خداوند متعال هیچ‌گاه بنده خود را فراتر از حد توانش مکلف نمی‌سازد. این وعده‌ای صریح و قاطع از سوی پروردگار است که بارها و به شیوه‌های مختلف در آیات نورانی قرآن تکرار شده است تا دلی مطمئن و روحی آرام برای مؤمنان به ارمغان آورد. این اصل بنیادین، سنگ بنای درک ما از عدالت، رحمت و حکمت الهی است و به ما اطمینان می‌دهد که هر تکلیف و آزمایشی که در زندگی با آن روبرو می‌شویم، کاملاً متناسب با ظرفیت‌ها و قابلیت‌های ماست. قرآن کریم به صراحت در سوره بقره، آیه 286 می‌فرماید: «لَا يُكَلِّفُ اللَّهُ نَفْسًا إِلَّا وُسْعَهَا»؛ یعنی «خداوند هیچ کس را جز به اندازه توانش مکلف نمی‌کند.» این آیه مبارکه، کانون اصلی پاسخ به سؤال شماست. کلمه «وسع» در اینجا به معنای ظرفیت، قدرت و توانایی است. این بدان معناست که هر وظیفه، هر امتحان، و هر مسئولیتی که خداوند برای ما قرار داده، کاملاً در دایره قدرت و تحمل ماست. او می‌داند که ما چه ظرفیتی داریم و هرگز چیزی را به ما تحمیل نمی‌کند که از عهده آن برنیاییم. این وعده‌ای است که باید همواره در ذهن داشته باشیم، به‌ویژه هنگامی که احساس ضعف یا ناتوانی می‌کنیم. این اصل نه تنها شامل تکالیف شرعی مانند نماز، روزه، زکات و حج می‌شود که هر یک شرایط خاص خود را برای اجرای آسان‌تر دارند (مثلاً برای بیمار یا مسافر)، بلکه شامل چالش‌ها و مصیبت‌های زندگی نیز هست. هر مشکلی که بر سر راه ما قرار می‌گیرد، امتحانی است که در توان ماست تا از آن عبور کنیم و رشد کنیم. حکمت این اصل در ابعاد مختلف قابل تأمل است. اولاً، این نشان‌دهنده رحمت و مهربانی بی‌حد خداوند است. او خالق ماست و به تمام ابعاد وجودی ما آگاه است. او می‌داند که ما چه نقاط قوت و ضعفی داریم و چگونه می‌توانیم بهترین نسخه از خودمان باشیم. او نمی‌خواهد ما را به ورطه سختی و ناامیدی بکشاند، بلکه قصد دارد از طریق تکالیف، ما را به کمال و قرب خود برساند. ثانیاً، این اصل بیانگر عدالت مطلق الهی است. خداوند هرگز به کسی ظلم نمی‌کند و از هر کس به اندازه استحقاق و توانش انتظار دارد. این عدالت شامل پاداش و مجازات نیز می‌شود؛ پاداش‌ها متناسب با اعمال و تحمل‌هاست و مجازات‌ها نیز بر اساس تخطی از حدود توانایی و آگاهی فرد نیست، بلکه بر اساس اختیار و انتخاب اوست. این درک عمیق از عدم تکلیف مافوق طاقت، پیامدهای روانی و معنوی بسیار مثبتی دارد. وقتی بدانیم که خداوند از ما بیش از توانمان نمی‌خواهد، احساس آرامش و اطمینان خاطر می‌کنیم. این دانش به ما کمک می‌کند تا از اضطراب‌های بیهوده رها شویم و با توکل بر خدا، به بهترین نحو ممکن به وظایف خود عمل کنیم. این اصل ما را تشویق می‌کند تا در هر شرایطی، نهایت تلاش خود را بکنیم، زیرا می‌دانیم که نتیجه این تلاش، هرچه باشد، مورد قبول و لطف پروردگار خواهد بود، چرا که ما نهایت سعی خود را در چارچوب توانایی‌هایمان به کار گرفته‌ایم. همچنین، این اصل به ما می‌آموزد که همواره به دنبال آسان‌ترین راه حل‌ها در چارچوب شریعت باشیم، و هرگاه با مشقتی روبرو شدیم، بدانیم که خداوند راه گشایشی قرار داده است. اسلام دین یسر (آسانی) است نه عسر (سختی). این بدان معناست که تکالیف شرعی به گونه‌ای وضع شده‌اند که قابل اجرا باشند و در شرایط خاص، تخفیفاتی نیز برای افراد در نظر گرفته شده است. برای مثال، روزه بر بیمار و مسافر واجب نیست، یا وضو در صورت عدم دسترسی به آب تبدیل به تیمم می‌شود. این موارد، همگی تأکید بر این دارند که خداوند به آسانی برای بندگانش تمایل دارد و هرگز بار سنگینی بر دوش آنها نمی‌نهد که توان حمل آن را نداشته باشند. در نهایت، این باور که خداوند از ما فراتر از توانمان نمی‌خواهد، به ما قدرت می‌دهد تا در برابر مشکلات و چالش‌ها صبور باشیم. وقتی با سختی روبرو می‌شویم، باید بدانیم که این سختی برای رشد و ارتقای ماست و ما قادر به عبور از آن هستیم. خداوند در سوره طلاق، آیه 7 می‌فرماید: «لَا يُكَلِّفُ اللَّهُ نَفْسًا إِلَّا مَا آتَاهَا ۚ سَيَجْعَلُ اللَّهُ بَعْدَ عُسْرٍ يُسْرًا»؛ یعنی «خداوند کسی را جز به اندازه آنچه به او داده، مکلف نمی‌کند. خداوند به زودی پس از دشواری، آسانی قرار می‌دهد.» این آیه، تضمینی دیگر بر این است که هر سختی که پیش می‌آید، در نهایت به آسانی و گشایش منجر خواهد شد، چرا که خداوند هرگز باری فراتر از آنچه به ما داده، بر دوشمان نمی‌گذارد. بنابراین، با اطمینان کامل به رحمت و عدالت الهی، می‌توانیم با هر چالش و مسئولیتی روبرو شویم و بدانیم که توانایی لازم برای مدیریت آن در وجودمان نهفته است.
آیات مرتبط
لَا يُكَلِّفُ اللَّهُ نَفْسًا إِلَّا وُسْعَهَا ۚ لَهَا مَا كَسَبَتْ وَعَلَيْهَا مَا اكْتَسَبَتْ ۗ رَبَّنَا لَا تُؤَاخِذْنَا إِن نَّسِينَا أَوْ أَخْطَأْنَا ۚ رَبَّنَا وَلَا تَحْمِلْ عَلَيْنَا إِصْرًا كَمَا حَمَلْتَهُ عَلَى الَّذِينَ مِن قَبْلِنَا ۚ رَبَّنَا وَلَا تُحَمِّلْنَا مَا لَا طَاقَةَ لَنَا بِهِ ۖ وَاعْفُ عَنَّا وَاغْفِرْ لَنَا وَارْحَمْنَا ۚ أَنتَ مَوْلَانَا فَانصُرْنَا عَلَى الْقَوْمِ الْكَافِرِينَ
خداوند هیچ کس را جز به اندازه توانش مکلف نمی‌کند. آنچه (از نیکی) به دست آورده به سود اوست و آنچه (از بدی) به دست آورده به زیان اوست. پروردگارا، اگر فراموش کردیم یا به خطا رفتیم، ما را مؤاخذه مکن. پروردگارا، بار سنگین [و تکلیف طاقت‌فرسا] را بر دوش ما مگذار، همان گونه که بر دوش کسانی که پیش از ما بودند گذاشتی. پروردگارا، آنچه را که تاب و توانش را نداریم، بر دوش ما مگذار. و ما را ببخش و بیامرز و بر ما رحم کن. تو مولای ما هستی، پس ما را بر گروه کافران یاری ده.
بقره : 286
وَلَا تَقْرَبُوا مَالَ الْيَتِيمِ إِلَّا بِالَّتِي هِيَ أَحْسَنُ حَتَّىٰ يَبْلُغَ أَشُدَّهُ ۚ وَأَوْفُوا الْكَيْلَ وَالْمِيزَانَ بِالْقِسْطِ ۖ لَا نُكَلِّفُ نَفْسًا إِلَّا وُسْعَهَا ۖ إِذَا قُلْتُمْ فَاعْدِلُوا وَلَوْ كَانَ ذَا قُرْبَىٰ ۖ وَبِعَهْدِ اللَّهِ أَوْفُوا ۚ ذَٰلِكُمْ وَصَّاكُم بِهِ لَعَلَّكُمْ تَذَكَّرُونَ
و به مال یتیم نزدیک نشوید، مگر به نیکوترین وجه، تا به رشد و بلوغ خود برسد. و پیمانه و وزن را به عدالت کامل کنید؛ ما هیچ کس را جز به اندازه توانش مکلف نمی‌کنیم. و هنگامی که سخن گفتید، عدالت را رعایت کنید، هرچند (طرف سخن) خویشاوند باشد. و به پیمان خدا وفا کنید. اینهاست که خداوند شما را بدان توصیه کرده، باشد که پند پذیرید.
انعام : 152
لِيُنفِقْ ذُو سَعَةٍ مِّن سَعَتِهِ ۖ وَمَن قُدِرَ عَلَيْهِ رِزْقُهُ فَلْيُنفِقْ مِمَّا آتَاهُ اللَّهُ ۚ لَا يُكَلِّفُ اللَّهُ نَفْسًا إِلَّا مَا آتَاهَا ۚ سَيَجْعَلُ اللَّهُ بَعْدَ عُسْرٍ يُسْرًا
مرد توانگر باید از توانگری خود انفاق کند، و کسی که رزقش بر او تنگ شده است، باید از آنچه خدا به او داده است انفاق کند. خداوند هیچ کس را جز به اندازه آنچه به او داده، مکلف نمی‌کند. خداوند به زودی پس از دشواری، آسانی قرار می‌دهد.
طلاق : 7
داستانی دلنشین
گویند مردی پرهیزگار در روزگاری دشوار، با باری از مشکلات بر دوش، همی اندیشید که آیا طاقت این همه رنج را دارد؟ دلش پر از بیم و ناامیدی گشت. شب هنگام، در خواب دید که پیری دانا رو به او کرد و گفت: «ای جوان، تو همچون مورچه‌ای هستی که گندمی به خانه می‌برد. هر دانه که برداری، به قدر طاقت توست. اگر بزرگتر از توانت بود، پروردگار هرگز آن را بر تو نمی‌نهاد. هرگز گمان مبر که خداوند از تو بیش از آنچه که در وجودت نهاده انتظار دارد. گندم هر کس، به اندازه طاقت اوست و پس از هر سختی، آسانی و گشایشی هست که پروردگار رحیم وعده داده است.» مرد چون از خواب برخاست، دلش آرام گرفت و دانست که هرچه پیش آید، در توان اوست و یاری خداوند با اوست. این آرامش، او را در برابر دشواری‌ها نیرومندتر ساخت و با توکل بر خدا، بارهای زندگی را با قلبی آسوده بر دوش کشید.