پاسخ قرآن
قرآن کریم به عنوان کتاب الهی و راهنمای زندگی بشر، علاوه بر توضیحاتی در مورد اصول اخلاقی، فرایندهای اجتماعی و وجدان بشری، به موضوع حیاتی محیط زیست و جهان طبیعی نیز توجه شایستهای دارد. در آیات مختلف قرآن، خداوند بر رابطه انسان با طبیعت تأکید کرده و مسئولیتهای او را در قبال محیط زیست و مخلوقاتش گوشزد میکند. این مسئولیتها نه تنها به حفظ محیط زیست، بلکه به تهذیب نفس و اخلاق انسانی نیز مرتبط است. از جمله آیات کلیدی در این زمینه، سوره انعام آیه 38 است که در آن خداوند میفرماید: "و هیچ چیز در زمین و آسمان نیست، مگر آن که آن را برای شما تسخیر کردهایم؛" این آیه به روشنی نشان میدهد که انسان به عنوان موجود پرتلاش و متفکر، باید از منابع طبیعی برای تامین نیازهای خود بهرهبرداری کند. این تسخیر به هیچ وجه نمیتواند به معنای تخریب و نابودی محیط زیست باشد؛ بلکه مجموعه روابطی که انسان باید با طبیعت برقرار کند، مبتنی بر احترام، حفاظت و نگهداری است. عملکرد مسئولانه انسان در قبال زمین و مخلوقات آن، در قرآن کریم به وضوح تبیین شده است. در سوره اعراف آیه 31، خداوند به بشر توصیه میکند: "و بخورید و بنوشید، اما اسراف نکنید؛" این بیان، هشدار میدهد که استفاده از نعمتهای الهی باید با احتیاط، درک درست و به دور از اسراف باشد. در حقیقت، انسانها باید از منابع طبیعی بهرهبرداری عاقلانه و متوازن نمایند تا مصونیت محیط زیست را تضمین کنند. علاوه بر توصیههای عملی، قرآن کریم به آیات نشانههای خداوند در آفرینش نیز اشاره دارد. در سوره بقره آیه 164 میفرماید: "در آفرینش آسمانها و زمین و تنوع شب و روز، نشانههایی برای صاحبان عقل است." این آیات به ما یادآوری میکند که دنیای طبیعی پر از نشانهها و حقایق الهی است و وظیفه ماست که به آن توجه کرده و درک کنیم که رفتارهای نادرست ما میتواند به محیط زیست و موجودات زنده آسیب برساند. با این توجه به طبیعت، ما میتوانیم بهتر بفهمیم که چرا حفاظت از محیط زیست نه تنها یک وظیفه اخلاقی، بلکه یک الزام شرعی نیز برای مسلمانان به شمار میآید. درک تفکر قرآن درباره محیط زیست و انسان میتواند مبنای قوی برای استفاده از اصول پایدار و حفاظت از طبیعت قرار گیرد. در واقع طبق اصول حفاظت از محیط زیست، مسلمانان باید ضمن بهرهبرداری از منابع طبیعی، بر حفظ و نگهداری آنها نیز تأکید داشته باشند. ایجاد توازن میان استفاده از منابع و خودداری از تخریب، میتواند سلامتی زمین را بهبود بخشد و از بروز مشکلات زیستمحیطی پیشگیری کند. مسئولیت انسان در قبال محیط زیست نه تنها به معنای حفاظت از زمین و مخلوقات آن است، بلکه به معنای افزایش آگاهی و فرهنگسازی نیز میباشد. قرآن ما را به تفکر درباره دنیای اطرافمان و حفاظت از آن تشویق میکند. در دنیای امروز، با تغییرات اقلیمی و بحرانهای زیستمحیطی، این آیات و آموزهها باید بیش از پیش مورد توجه قرار گیرد. در واقع، انسان باید به عنوان یک سفیر در زمین شناخته شود که وظیفهاش برقراری توازن بین نیازهای خود و نیازهای طبیعت است. از آنجا که انسان قدرت تفکر و تصمیمگیری دارد، او باید در انتخابهای خود در راستای حفظ طبیعت و منابع آن نهادی باشد. علاوه بر این، قرآن کریم به ما یادآوری میکند که ما موظف به حفاظت از جانوران و گیاهان به عنوان مخلوقات الهی نیز هستیم. در نتیجه، معرفی این تفکر به نسلهای آینده و ترویج آن در جامعه میتواند به رابطهای سالمتر و پایدارتر میان انسان و طبیعت دامن بزند. در نتیجه، قرآن کریم نه فقط یک کتاب آسمانی از نظر مذهبی، بلکه راهی برای درک عمیقتر از مسئولیتهای انسانی در رابطه با جهان طبیعی و حفاظت از آن است. آموزههای قرآن به ما میآموزند که باید با یکدیگر همکاری کنیم تا این کره خاکی، که خانهمان است، را از آسیبها حفظ کنیم. این تلاش مستلزم آگاهی، آموزش و عمل متعهدانه است؛ تا نسلهای آینده نیز بتوانند از نعمتهای طبیعی بهرهمند شوند و همواره به یاد داشته باشند که همه چیز خلق شده برای انسان از طرف خداوند است، و از این رو باید در حفظ و نگهداری آن کوشا باشیم. از آنجا که پایداری و حفاظت از محیط زیست به وضوح در قرآن کریم مورد تأکید قرار گرفته است، این بار بر دوش ماست تا با توجه به پیامهای آن، اعمال صحیحی انجام دهیم و در راستای حفظ زمین و مخلوقات آن گام برداریم. این کار نه تنها مسئولیت ماست، بلکه به خاطر پیروی از فرامین الهی، باید به یک ضرورت تبدیل شود.
آیات مرتبط
وَمَا مِن دَابَّةٍ فِي الْأَرْضِ وَلَا طَائِرٍ يَطِيرُ بِجَنَاحَيْهِ إِلَّا أُمَمٌ أَمْثَالُكُمْ ۚ أَحْصَيْنَاهُمْ فِي كِتَابٍ ۖ وَكُلُّ شَيْءٍ سَيُؤْتَىٰ رَبَّهُ يَوْمَئِذٍ مُّنْتَظَرًا
و هیچ دابهای در زمین و پرندهای در حال پرواز با بالهایش نیست، مگر اینکه آنها امتی مانند شما هستند؛ ما آنها را در کتابی ثبت کردهایم و هر چیزی در آن روز به پروردگارش خواهد آمد.
انعام : 38
وَكُلُوا وَاشْرَبُوا وَلَا تُسْرِفُوا ۖ إِنَّهُ لَا يُحِبُّ الْمُسْرِفِينَ
و بخورید و بنوشید، اما اسراف نکنید؛ که او مسرفین را دوست ندارد.
اعراف : 31
إِنَّ فِي خَلْقِ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَاخْتِلَافِ اللَّيْلِ وَالنَّهَارِ لَآيَاتٍ لِّأُلِي الأَلْبَابِ
در آفرینش آسمانها و زمین و تنوع شب و روز، نشانههایی برای صاحبان عقل است.
بقره : 164
داستانی دلنشین
روزی یک جوان به نام امیر به طبیعیات و زیباییهای زمین فکر میکرد. او همیشه به یاد آیات قرآن میافتاد و متوجه میشد که زمین و طبیعت را باید حفظ کند. یک روز او با دوستانش به جنگل رفت و در آنجا به جمعآوری زبالهها پرداخت و گفت: 'ما به طبیعت بدهکار هستیم و باید به آن خدمت کنیم.' دیگران نیز تحت تأثیر قرار گرفتند و تصمیم به حفاظت از محیط زیست گرفتند تا روزی زندگی بهتری داشته باشند.