پاسخ قرآن
علم نافع به عنوان یکی از مفاهیم کلیدی در نظام فکری و اعتقادی اسلامی، نقشی بنیادی در رشد و تکامل انسان ایفا میکند. این مفهوم، علمی را توصیف میکند که منجر به نزدیکتر شدن انسان به خداوند و درک عمیقتری از حقیقت وجود میشود. در قرآن کریم، تأکید زیادی بر اهمیت علم و دانش شده است. آیات قرآنی به وضوح نشان میدهند که علم نافع، نه تنها به رشد فکری و عقلانی میانجامد بلکه در نهاد انسان تحولی عمیق ایجاد میکند که او را در مسیر اخلاقی و معنوی هدایت مینماید. یکی از آیات مهم در این زمینه، آیه 11 سوره مجادله است که در آن خداوند میفرماید: "اللَّهُ يَرْفَعُ الَّذِينَ آمَنُوا مِنكُمْ وَالَّذِينَ أُوتُوا الْعِلْمَ دَرَجَاتٍ". این آیه به تاکید جایگاه والای افراد با ایمان و دانشمند اشاره دارد و نشان میدهد که علم نافع به عنوان یک عامل موثر در ارتقاء درجات انسانی محسوب میشود. از این رو، ایمان به خداوند و تمسک به دین، اولین گام در دستیابی به این علم است. انسان باید با نگاه به آیات الهی، عشق به علم و دانش را در دل خود بپروراند و در پی کسب آن باشد. برای دستیابی به علم نافع، لازم است که انسان به مطالعه و تحقیق در موضوعاتی بپردازد که به رشد روحی و اخلاقیاش کمک میکنند. در قرآن کریم، بارها مطالعه و تفکر مورد تشویق قرار گرفته است. در سوره طه، آیه 114 بیان شده است: "فَلا تَعْجَلْ بِالْقُرْآنِ مِن قَبْلِ أَنْ يُقْضَى إِلَيْكَ وَحْيُهُ". این آیه نشان میدهد که باید با صبر و شکیبایی به مطالعه و تحقیق پرداخته و از خداوند طلب کمک نمود. این کندوکاو نه تنها به افزایش دانش منجر میشود بلکه روح انسان را نیز تقویت میکند و در پرورش روحیه صبوری و استقامت موثر است. یکی از اصول کلیدی در دستیابی به علم نافع، توازن بین علم و عمل است. علم نافع باید به عمل صالح منجر شود و انسان را به سمت خوبیها و نیکیها سوق دهد. در فلسفه اسلامی، علم بدون عمل به هیچ و پوچ میماند. بنابراین، انسان باید تلاش کند که آموختههای خود را در زندگی روزمرهاش به کار بگیرد. در واقع، علم باید به عملی نیکو منتهی شود، چرا که هدف اصلی از کسب علم، ارتقاء خود و کمک به دیگران است. برای مثال، فردی که در رشته پزشکی تحصیل میکند، باید بتواند دانش خود را در خدمت سلامت جامعه قرار دهد و به بهبود وضعیت انسانها کمک کند. همچنین، دانشجویان در هر رشتهای باید با انگیزهای عمیق، علم خود را به نوعی کاربردی سازند که جامعه از آن بهرهمند شود. این مسأله نیازمند نگاهی جامع به علم و عمل است و فراروی از کجفهمیها و سطحینگریها. در نهایت، نباید از نیروی دعا و توکل به خداوند غافل شد. دعا به عنوان یک وسیله ارتباطی میان انسان و خداوند، راهگشای درهای جدیدی در عرصه علم و دانش میباشد. تمسک به خداوند و درخواست یاری از او، موانع را از پیش روی انسان برمیدارد و در راههای سخت، جایگاه علم را مینماید. در واقع، آنچه در پناه خداوند است، به انسان در یافتن علم نافع یاری خواهد رساند. علم نافع در ذات خود یک سفیر صلح و امید است. آن چه که میتواند بشریت را به سوی پیشرفتهای معنوی، علمی و اجتماعی رهنمون سازد، در گرو این علم است. از این رو، توسعه علمی باید در سایه توکل به خداوند و تلاش برای انجام خیرات و نیکیها باشد. همچنین، پژوهشگران و علمای دین باید همواره توجه داشته باشند که علم وقتی نافع است که با ایمان و عمل صالح همراه باشد. به طور خلاصه، علم نافع به عنوان یک هدیه الهی، نه تنها به رشد فکری و عقلانی فرد کمک میکند بلکه موجب نزدیکی به خداوند و ارتقاء درجات انسانی میشود. فرایند یادگیری و تحقیق باید به گونهای باشد که نه تنها انسان را به دانش مجهز کند، بلکه او را در مسیر نیکی و اخلاقی قرار دهد. لذا در خاتمه، باید بر اهمیت بالایی که علم نافع در زندگی بشر دارد، تأکید کرد و با دعا و توکل به خدا، در پی رسیدن به آن باشید.
آیات مرتبط
يَرْفَعُ اللّٰهُ الَّذِينَ آمَنُوا مِنكُمْ وَالَّذِينَ أُوتُوا الْعِلْمَ دَرَجَاتٍ ۗ وَاللّٰهُ خَبِيرٌ بِمَا تَعْمَلُونَ
خداوند کسانی را که ایمان آوردهاند و کسانی را که دانش دادهاند، درجاتی بالا میبخشد. و خدا به آنچه انجام میدهید آگاه است.
مجادله : 11
فَلا تَعْجَلْ بِالْقُرْآنِ مِن قَبْلِ أَنْ يُقْضَى إِلَيْكَ وَحْيُهُ ۖ وَقُل رَّبِّ زِدْنِي عِلْمًا
پس در خواندن قرآن شتاب مکن تا وحیاش بر تو تمام شود و بگو: پروردگارا، علمم را بیفزا.
طه : 114
داستانی دلنشین
یک روز، جوانی به نام سامان در تلاش برای پیدا کردن هدف زندگی خود بود. او به نصیحت استادش که همیشه میگفت: 'علم نافع از رشد روحی و اخلاقی انسان ناشی میشود'، فکر کرد. سامان تصمیم گرفت هر روز آیهای از قرآن را مطالعه کند و معانی آن را در زندگی خویش پیاده کند. پس از مدتی، او تغییرات مثبتی را در خود احساس کرد و فهمید که علم نافع نه تنها به شناخت بیشتر خدا کمک میکند، بلکه بر زندگی روزمرهاش تأثیر مثبت دارد.