چرا گاهی خدا را فراموش می‌کنم حتی در عبادت؟

فراموشی خداوند، حتی در لحظات عبادت، تجربه‌ای است که بسیاری از انسان‌ها در طول مسیر معنوی خود با آن مواجه می‌شوند. این یک پرسش عمیق و بنیادین است که ریشه‌های آن را می‌توان در آموزه‌های قرآن کریم و فهم ما از طبیعت انسان و عوامل مؤثر بر قلب و ذهن یافت. قرآن کریم به روشنی به این پدیده اشاره کرده و راهکارهایی برای مقابله با آن ارائه می‌دهد. فراموشی خدا در عبادت یا در زندگی روزمره، اغلب نتیجه غفلت است. غفلت، حالتی از بی‌خبری و عدم توجه قلبی است که انسان را از یاد خدا و هدف اصلی خلقت بازمی‌دارد. خداوند در قرآن به شدت از غافلین برحذر داشته و عواقب آن را گوشزد می‌کند. در سوره اعراف آیه 179 می‌فرماید: «وَلَقَدْ ذَرَأْنَا لِجَهَنَّمَ كَثِيرًا مِّنَ الْجِنِّ وَالْإِنسِ ۖ لَهُمْ قُلُوبٌ لَّا يَفْقَهُونَ بِهَا وَلَهُمْ أَعْيُنٌ لَّا يُبْصِرُونَ بِهَا وَلَهُمْ آذَانٌ لَّا يَسْمَعُونَ بِهَا ۚ أُولَٰئِكَ كَالْأَنْعَامِ بَلْ هُمْ أَضَلُّ ۚ أُولَٰئِكَ هُمُ الْغَافِلُونَ» (و به تحقیق بسیاری از جن و انس را برای دوزخ آفریدیم؛ دل‌هایی دارند که با آن نمی‌فهمند و چشمانی دارند که با آن نمی‌بینند و گوش‌هایی دارند که با آن نمی‌شنوند؛ آنان مانند چهارپایانند، بلکه گمراه‌ترند؛ آنان همان غافلانند). این آیه به روشنی نشان می‌دهد که عدم استفاده صحیح از ابزارهای ادراکی (قلب، چشم، گوش) برای درک آیات الهی و حقیقت هستی، منجر به غفلت می‌شود و انسان را از مسیر هدایت دور می‌کند. یکی از دلایل عمده غفلت و فراموشی خدا، دلبستگی بیش از حد به دنیا و زیبایی‌های زودگذر آن است. قرآن کریم بارها انسان را از فریبندگی زندگی دنیا و رقابت برای جمع‌آوری مال و جاه برحذر می‌دارد و بر اهمیت آخرت تأکید می‌کند. در سوره حدید آیه 20 می‌خوانیم: «اعْلَمُوا أَنَّمَا الْحَيَاةُ الدُّنْيَا لَعِبٌ وَلَهْوٌ وَزِينَةٌ وَتَفَاخُرٌ بَيْنَكُمْ وَتَكَاثُرٌ فِي الْأَمْوَالِ وَالْأَوْلَادِ ۖ كَمَثَلِ غَيْثٍ أَعْجَبَ الْكُفَّارَ نَبَاتُهُ ثُمَّ يَهِيجُ فَتَرَاهُ مُصْفَرًّا ثُمَّ يَكُونُ حُطَامًا ۖ وَفِي الْآخِرَةِ عَذَابٌ شَدِيدٌ وَمَغْفِرَةٌ مِّنَ اللَّهِ وَرِضْوَانٌ ۚ وَمَا الْحَيَاةُ الدُّنْيَا إِلَّا مَتَاعُ الْغُرُورِ» (بدانید که زندگی دنیا فقط بازی و سرگرمی و زینت و فخر فروشی در میان شما و فزون طلبی در اموال و فرزندان است، مانند بارانی که گیاه روییده از آن کافران را به شگفتی آورد، سپس خشک شود و آن را زرد می‌بینی، آنگاه خرد و شکسته شود؛ و در آخرت، عذاب شدید و مغفرت از جانب خدا و خشنودی است؛ و زندگی دنیا جز کالای فریبنده نیست). این آیه تبیین می‌کند که اشتغال بیش از حد به امور دنیوی، مانع حضور قلب و یاد خدا می‌شود و حتی عبادت را به یک حرکت بی‌روح و عادت تبدیل می‌کند. عامل دیگری که در قرآن به آن اشاره شده، وسوسه‌های شیطان است. شیطان همواره در کمین انسان است تا او را از یاد خدا غافل کند و به سمت گناه و فراموشی سوق دهد. در سوره ناس، خداوند به ما می‌آموزد که از وسوسه‌های پنهان شیطان به خدا پناه ببریم. شیطان تلاش می‌کند در حین عبادت نیز ذهن انسان را پریشان کند و افکار بیهوده را در او جای دهد تا خلوص و توجه قلبی او را از بین ببرد. برای رهایی از این وسوسه‌ها، ذکر و یاد دائمی خدا، پناه بردن به او، و تلاوت قرآن توصیه شده است. راه حل اصلی برای غلبه بر فراموشی و رسیدن به حضور قلب، «ذکر» یا یاد و ذکر دائمی خداوند است. قرآن کریم در آیات متعددی بر اهمیت ذکر تأکید می‌کند و آن را مایه آرامش دل‌ها می‌داند. در سوره رعد آیه 28 می‌فرماید: «الَّذِينَ آمَنُوا وَتَطْمَئِنُّ قُلُوبُهُم بِذِكْرِ اللَّهِ ۗ أَلَا بِذِكْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ» (آنان که ایمان آورده‌اند و دل‌هایشان به یاد خدا آرام می‌گیرد؛ آگاه باشید که با یاد خدا دل‌ها آرامش می‌یابد). ذکر فقط به معنای تکرار الفاظ نیست، بلکه حضور قلبی و توجه به عظمت و قدرت الهی در تمام لحظات زندگی است. این حضور قلبی است که عبادت را از یک حرکت فیزیکی صرف به یک تجربه معنوی عمیق تبدیل می‌کند. تلاش برای درک معانی نماز، قرآن و دعاها، تأمل در عظمت خلقت، و یادآوری همیشگی مرگ و آخرت نیز به تقویت حضور قلب کمک می‌کند. همچنین، تلاوت و تدبر در قرآن کریم نقش بسیار مهمی در یادآوری خداوند و دور کردن غفلت ایفا می‌کند. قرآن، کلام الهی است که دل‌ها را نورانی می‌کند و بصیرت می‌بخشد. هرچه انسان با قرآن مأنوس‌تر شود و در آیات آن تدبر کند، بیشتر به عظمت خداوند و هدف زندگی پی می‌برد و فراموشی از او دور می‌شود. پاکسازی قلب از گناهان و هوای نفس نیز از شروط اساسی حضور قلب است. گناهان مانند حجابی بر دل می‌افتند و انسان را از نور الهی محروم می‌کنند. توبه و استغفار مداوم، راهی برای زدودن این زنگارها و روشن کردن آئینه دل است. در نهایت، می‌توان گفت که فراموشی خدا حتی در عبادت، یک هشدار معنوی است. این نشانه‌ای است که نیاز به بازنگری در زندگی، کاهش دلبستگی به دنیا، تقویت ذکر و ارتباط با قرآن، و مبارزه فعال با وسوسه‌های شیطان داریم. این یک مسیر دائمی و نیازمند تلاش مستمر است، اما نتیجه آن آرامش قلبی و رضایت الهی است. هر بار که این فراموشی را تجربه می‌کنیم، فرصتی است تا دوباره خود را به یاد خدا بیاوریم و تلاش کنیم تا با تمام وجودمان به سوی او بازگردیم. این پیوستگی در یاد، نه تنها در عبادت، بلکه در تمام جنبه‌های زندگی، کیفیت زیست معنوی ما را دگرگون خواهد کرد و ما را به هدف اصلی خلقتمان، یعنی قرب الهی، نزدیک‌تر می‌سازد. از یاد نبریم که خداوند مهربان است و همیشه بندگانش را به سوی خود فرا می‌خواند، حتی اگر گاهی در این مسیر دچار لغزش و فراموشی شوند. مهم این است که از این فراموشی درس بگیریم و با عزمی راسخ‌تر به سوی یاد و محبت او بازگردیم.