چرا باید از خودبینی دوری کنیم؟

خودبینی و خطرات آن در قرآن کریم در زمینه اخلاق انسانی، موضوع خودبینی و تکبر یکی از مسائل مهم و مورد توجه در دین اسلام به ویژه در قرآن کریم است. خودبینی به معنای احساس superiority و برتری بر دیگران است و این موضوع در قرآن کریم به طور غیرمستقیم مورد بررسی قرار گرفته است. در زندگی امروزی، این ویژگی می‌تواند مشکل‌ساز باشد و انسان‌ها را از مسیر درست دور کند. در این مقاله، به بررسی خطرات خودبینی و ارزش‌های اسلامی مرتبط با آن می‌پردازیم و نشان می‌دهیم که چگونه خودبینی می‌تواند روابط انسانی و معنوی را تحت تأثیر قرار دهد. در سوره لقمان، آیه 18، خداوند می‌فرماید: "وَلا تُصَعِّرْ خَدَّكَ لِلنَّاسِ وَلَا تَمْشِ فِي الْأَرْضِ مَرَحًا إِنَّ اللَّهَ لَا يُحِبُّ كُلَّ مُخْتَالٍ فَخُورٍ". در این آیه، خداوند به ما گوشزد می‌کند که تحت هیچ شرایطی نباید خود را برتر از دیگران بدانیم و به‌واسطه این احساس، رفتاری متکبرانه از خود نشان دهیم. این آیه به خوبی تاکید می‌کند که خودبینی نه تنها عیب بزرگی است بلکه موجب قهر و بیزاری خداوند نیز می‌شود. یکی از مهم‌ترین پیامدهای خودبینی، ایجاد روابط دروغین و تصنعی است. انسان‌های خودبین به جای آنکه به برقراری روابط مثبت و سازنده توجه کنند، بیشتر به فکر جذب توجه و تحسین دیگران هستند. این نگرش باعث می‌شود که آن‌ها بر روی ظاهر خود بیش از حد تأکید کنند و از حقیقت وجودی خود غافل شوند. در واقع، این افراد به جای تمرکز بر رشد معنوی و اخلاقی، به ظواهر توجه دارند و همین مسئله آسیب جدی به روح و روان آن‌ها می‌زند. از طرف دیگر، در سوره آل عمران آیه 188، خداوند تصریح می‌کند که برخی افراد در دنیا به دلیل ثروت و نمای ظاهری خود خوشحال می‌شوند، اما در آخرت عذابی بزرگ در انتظار آن‌هاست. این آیه به ما یادآوری می‌کند که دنیا فانی و بی‌ارزش است و نباید به ظاهر و ثروت دنیا وابسته باشیم. خودبینی در نهایت ما را از مسیر معنوی و الهی دور خواهد ساخت و به تباهی خواهد کشاند. خودبینی ما را از حقیقت وجودی خود دور کرده و ما را به سمت زندگی‌ای سطحی و تصنعی سوق می‌دهد. خداوند در قرآن کریم به ما توصیه کرده است که humility و تواضع پیشه کنیم. تواضع نه‌تنها از نظر دینی مورد تأکید قرار گرفته، بلکه در زندگی روزمره نیز می‌تواند به عنوان یک اصل اخلاقی بلکه یک ارزش اجتماعی به شمار آید. انسان باید از خودبینی و تکبر بپرهیزد و به جای آن بر روی تقویت روحیه‌ی همدلی و محبت تمرکز کند. وقتی که افراد خودبین سعی می‌کنند تا احساس برتری خود را به دیگران نشان دهند، در واقع خود را از منابع عمیق انسانی و معنوی که خداوند در وجود هر انسانی نهفته است، محروم می‌سازند. آن‌ها بر سرکردگی، قدرت و ثروت تأکید می‌کنند در حالی‌که باید محوریت زندگی آن‌ها بر روی محبت و ارادت به دیگران مبتنی باشد. هر فردی که خود را برتر از دیگری بداند، در واقع خود را از پیوندی عمیق با دیگران و خود حقیقت تهی کرده است. به همین دلیل، در فرهنگ اسلامی، تاکید بر اصول همدلی، محبت و دوستی به وضوح دیده می‌شود. آیات متعددی در قرآن به ضرورت روابط انسانی مثبت، عدم خودبینی و تقویت روح همدلی اشاره دارند. خداوند در آیات مختلف فرموده است که «إنما المؤمنون اخوة»، یعنی مؤمنان برادران یکدیگرند و این اساس روابط انسانی ایجاب می‌کند که از خودبینی و بالاتر از دیگران بودن پرهیز شود. از آنجا که خودبینی موجب طرد و نفرت دیگران می‌شود، کلید ایجاد روابط سالم و مثبت در زندگی ما، تواضع از خود نشان دادن و برقراری ارتباط با دیگران بر اساس محبت و ارادت است. در بسیاری از موارد، خودبینی باعث ایجاد شکاف‌های عمیق در روابط خانوادگی، دوستی و اجتماعی می‌شود. به همین دلیل، جلوگیری از خودبینی و ایجاد ترکیبی از احترام و محبت در روابط انسانی می‌تواند به حفظ انسجام اجتماعی و تقویت روابط انسانی کمک کند. در نهایت، می‌توان گفت که خودبینی نه تنها از بین برنده صفات عالی انسانی می‌شود، بلکه راه را برای بروز مشکلات و چالش‌های بزرگ در زندگی شخصی و اجتماعی ما هم هموار می‌کند. به همین سبب، تمام مسلمانان باید تلاش کنند تا با الهام از آیات قرآن و سیره پیامبر اسلام، به دور از پیشداوری‌ها و فضیلت‌گریزی‌ها، روی به تواضع و کمک به دیگران و برقراری ارتباطات مثبت بگذارند. بدین ترتیب، با تکیه بر اصول اساسی دین اسلام، خودبینی و تکبر را به عنوان یک رفتار ناپسند بشناسیم و سعی کنیم تا به سوی زندگی‌ای مبتنی بر محبت، احترام و روح معنوی حرکت کنیم. این رویکرد نه تنها موجب نزدیکی ما به خداوند خواهد شد، بلکه در زندگی روزمره‌مان نیز سبب آرامش و سعادت بیشتری خواهد گردید.