چرا باید از دل مردم خبر نداشته باشیم؟

بر اساس آموزه‌های قرآن کریم، یکی از بزرگترین اصول اسلامی، عدم قضاوت سریع در مورد دیگران و عدم کنکاش در دل‌ها و نیت‌های آنان است. این اصل اساسی به ویژه در جامعه‌های امروزی که تحت تأثیر رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی قرار دارند، بسیار حائز اهمیت است. در سوره حجرات آیه 12، خداوند فرموده است: "يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اجْتَنِبُوا كَثِيرًا مِنَ الظَّنِّ إِنَّ بَعْضَ الظَّنِّ إِثْمٌ". این آیه تأکید می‌کند که انسان‌ها نباید در قضاوت نسبت به یکدیگر سریع باشند و باید از گمان‌های بد دوری کنند. این نکته به ما یادآوری می‌کند که گمان‌های غیرموجه می‌تواند باعث ایجاد تنش، نفرت و دوری در میان انسان‌ها شود. از دیدگاه قرآن، هر انسانی ویژگی‌ها و خصوصیت‌های مختص به خود را دارد و از رفتار و اعمالشان نشانه‌هایی بروز می‌دهد. اما حتی اگر فردی نشانه‌هایی از رفتار نامناسب از خود بروز دهد، این به هیچ وجه دلیل قضاوت فوری و سرزنش او نیست. تنها خداوند است که به دل‌ها و نیت‌های انسان‌ها آگاهی دارد و ما نمی‌توانیم با دیدن برخی رفتارها، نظر کامل و دقیقی درباره نیت دیگران داشته باشیم. بررسی و جستجوی نیت‌ها و دل‌های دیگران نه تنها فایده‌ای ندارد بلکه ممکن است به سوءظن و رفتارهای نابجا منجر شود. به همین دلیل، پیام قرآن به ما این است که به خودمان بپردازیم و سعی کنیم نیت‌های خالص و خوبی داشته باشیم. برای اینکه درک بهتری از معانی و پیام‌های این آیات پیدا کنیم، می‌توانیم به سایر آیات قرآن نیز مراجعه کنیم. سوره بقره آیه 186 نیز می‌گوید: "وَإِذَا سَأَلَكَ عِبَادِي عَنِّي فَإِنِّي قَرِيبٌ". در اینجا خداوند تأکید می‌کند که به جای اینکه به دل‌های خلق بپردازیم، باید توجه خود را به او معطوف کنیم و از او درباره دل‌هایمان بخواهیم. این بدان معناست که اگر به دنبال فهم و درک بهتری از نیت‌ها و دل‌های خود هستیم، باید در ارتباط با خداوند قرار بگیریم و از او درخواست کمک کنیم. در زندگی روزمره نیز، وقتی با همدیگر برخورد می‌کنیم، نیاز داریم که با چشم باز و بدون پیش‌داوری با یکدیگر رفتار کنیم. اگر قضاوت‌های زودهنگام را کنار بگذاریم و به جای آن تلاش کنیم تا دیگران را آن‌گونه که هستند بپذیریم، خواهیم توانست رابطه‌های سالم‌تری با یکدیگر ایجاد کنیم. این روش از جدل و نزاع جلوگیری می‌کند و اساس دوستی و محبت را بین انسان‌ها فراهم می‌آورد. عدم قضاوت سریع در مورد دیگران، به ما آزادی عمل و فضایی برای تنفس می‌دهد. وقتی بدون پیش‌داوری اقدام کنیم، به دیگران این فرصت را می‌دهیم که خود را بهتر نشان دهند و بتوانند نیت‌های خود را بیان کنند. در واقع، زمانی که انتظار داریم دیگران صادقانه با ما برخورد کنند، باید خودمان نیز این نوع صداقت را در قضاوت‌های خود نسبت به آن‌ها پیاده کنیم. از سوی دیگر، قضاوت ناپسند و سریع، می‌تواند به خستگی روحی و نگرانی‌های بی‌مورد در فرد منجر شود. بدبینی و اذیت کردن دیگران به دو جنبه آسیب می‌زند: فردی که دچار قضاوت نادرست می‌شود و فردی که هدف قضاوت‌ و بدبینی دیگری واقع می‌شود. بنابراین، پیام قرآن به ما می‌آموزد که به جای جستجوی نیت‌های دیگران، بر روی خودمان تمرکز کنیم و نیت‌های خود را تصحیح کنیم. در این راستا، می‌توان گفت که ایجاد صلح و محبت در میان انسان‌ها بسیار حائز اهمیت است. زمانی که از قضاوت‌های ناپسند پرهیز کنیم، زمینه برای گفتگو و تبادل نظر فراهم می‌شود و به این ترتیب، برقراری روابط مثبت و سازنده در میان اعضای یک جامعه ممکن می‌گردد. همچنین، در جوامع امروزی که به‌وسیله تکنولوژی و ارتباطات مدرن به هم پیوند داده شده‌اند، می‌بینیم که سوءظن و سوءتفاهم‌ها می‌توانند به سرعت منتشر شوند. در چنین شرایطی، آموزه‌های قرآن کریم به ما یادآوری می‌کنند که پیش‌داوری‌ها ممکن است به تنش‌ها و بحران‌های اجتماعی بینجامد. آموختن روش صحیح برخورد با یکدیگر و دوری از قضاوت‌های سریع، مسئولیت اجتماعی ماست که می‌تواند به ترویج روابط خوب و دوستانه در جامعه کمک کند. در نهایت، می‌توان گفت که برای تربیت یک نسل متعهد و صلح‌جو، لازم است که از جوانی و نوجوانی مفهوم عدم قضاوت سریع و اهمیت فهم نیت‌های پاک را آموزش دهیم. به این ترتیب، می‌توانیم یک جامعه‌ای بسازیم که در آن محبت و دوستی به عنوان ارزش‌های اصلی حاکم باشند. در نتیجه، همه ما باید در جهت تأسیس چنین فضایی تلاش کنیم و با پیروی از آموزه‌های قرآن، نباید فراموش کنیم که بهترین راه برای زندگی در کنار یکدیگر، دوری از قضاوت‌های نادرست و تلاش برای درک یکدیگر است.