پاسخ قرآن
مقدمه ظلم و ستم به عنوان یکی از معضلات اجتماعی همواره در طول تاریخ وجود داشته و اقوام و ملل مختلف با اشکال گوناگون آن مواجه شدهاند. در قرآن کریم، خداوند این مسئله را به وضوح مطرح کرده و انسانها را به تغییر و اصلاح و حفظ عدالت فراخوانده است. قرآن نه تنها به بررسی مفهوم ظلم و ستم پرداخته است، بلکه به مؤمنان دستور میدهد که در برابر این پدیده شوم ایستادگی کنند و از حق دفاع کنند. در این مقاله به بررسی و تحلیل آیات قرآن در زمینه ظلم و ستم و اهمیت ایستادگی در برابر آن خواهیم پرداخت. ظلمشناسی در قرآن یکی از آیات کلیدی در این زمینه، سوره نساء آیه 135 است که در آن خداوند مؤمنان را به برقراری عدالت در هر شرایطی دعوت میکند. این آیه بیانگر این نکته است که برقراری عدالت فقط به زمان خاصی محدود نمیشود و انسانها باید در هر حال حق را رعایت کرده و از ظلم دوری کنند. به عبارت دیگر، خداوند در این آیه به ما یادآوری میکند که سکوت در برابر ظلم نه تنها درست نیست بلکه به نوعی سبب تأیید آن ظلم نیز میشود. این موضوع به ما میآموزد که مسئولیت فردی و اجتماعی ما ایجاب میکند که در برابر ستم سکوت نکنیم و در ساختن جامعهای عادلانه تلاش کنیم. علاوه بر این، در سوره آل عمران آیه 104، خداوند مؤمنان را به دعوت به خیر و امر به معروف و نهی از منکر دعوت کرده است. مفهوم این آیه نشان میدهد که اگر انسانها در برابر ستم و فساد سکوت کنند، در واقع از وظیفهای که بر عهده دارند، عدول کردهاند. خداوند در این آیه به ما یادآوری میکند که وظیفه داریم نیکویها را ترویج دهیم و از بدیها جلوگیری کنیم. سکوت در برابر فساد و ظلم، نه تنها عمل نادرستی است بلکه میتواند پیامدهای ناگواری به همراه داشته باشد و به ترویج ظلم منجر شود. از طرفی دیگر، ایستادگی در برابر ظلم نیازمند شجاعت و ارادهای قوی است، که مؤمنان برای تحقق آن باید از آموزههای قرآن بهره ببرند. در سوره مائده آیه 8، خداوند به بندگانش میفرماید که باید در صداقت و در برابر دشمنان و ظالمین بیپروا ایستادگی کنند. این آیه نیز تأکید بر این واقعیت دارد که مؤمنان مسئولیت دارند از حق دفاع کنند و در مقابل ظلم و فساد موضعگیری کنند. سکوت و بیتفاوتی در برابر ظلم، نهتنها حاکی از ضعف و ناتوانی است بلکه میتواند مجوزی برای تداوم ظلم و تعدی به حقوق دیگران باشد. پیامدهای سکوت در برابر ظلم بیتفاوتی نسبت به ظلم و ستم به چندین روش میتواند آسیبزا باشد. در درجه نخست، سکوت باعث ایجاد حس ناامیدی و یأس در میان آسیبدیدگان میشود. آنها که در شرایط بحرانی به سر میبرند، انتظار دارند که جامعه و انسانهای اطرافشان از حقوق آنها دفاع کنند و در برابر ستمگران بایستند. زمانی که این انتظار برآورده نمیشود، حس ناامیدی در آنان شدیدتر شده و ممکن است به تدریج از تلاش برای احقاق حق خود دست بردارند. بنابراین، به نوعی سکوت در برابر ظلم میتواند خود یک نوع ظلم به شمار آید که دیگران را از حقوق خود بازمیدارد. نکته دیگر این است که سکوت به نوعی تقویتکننده ظلم است. وقتی جامعهای در برابر ظلم ساکت میماند، ستمگران حس قدرت بیشتری پیدا میکنند و جرأت میکنند که به رفتارهای خود ادامه دهند. در واقع، ستمگران به سادگی میتوانند به سکوت جامعه تکیه کنند و رفتارهای نادرست خود را توجیح کنند. تحت این شرایط، ظلم و ستم به شدت گسترش پیدا میکند و جامعه به سمت فساد و نابسامانی پیش میرود. ایستادگی در برابر ظلم در قرآن کریم، ایستادگی در برابر ظلم تنها به معنای فیزیکی نیست. مؤمنان باید با کلام و عمل خود در برابر نابرابریها و ستمها ایستادگی کنند. دفاع از حق به معنای تنها گفتن جملات زیبا نیست، بلکه باید با اقدام عملی همراه باشد. این اقدامات ممکن است شامل حمایت از قربانیان، ارائه پشتیبانی قانونی به آنها و تلاش برای تغییرات اجتماعی و سیاسی باشد. مؤمنان باید عزم راسخی برای تغییر شرایط موجود و تعمیر جامعه داشته باشند. نتیجهگیری در نهایت، میتوان گفت که قرآن کریم با تاکید بر اهمیت عدالت و ایستادگی در برابر ظلم، ما را به مسئولیتهای اجتماعی خود آگاه میکند. سکوت در برابر ظلم نه تنها غفلت از مسئولیت فردی است بلکه میتواند به گناه منتهی شود. بنابراین، مؤمنان باید همواره به یاد داشته باشند که ایستادگی در برابر ظلم نه تنها یک وظیفه دینی است، بلکه ضرورت یک جامعه سالم و انسانی نیز میباشد. ترویج خوبیها و مبارزه با بدیها باید همواره در دستور کار مؤمنان قرار گیرد تا بتوانند جامعهای عادلانه و مملو از انسانیت بسازند.
آیات مرتبط
يَاأَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا كُونُوا قَوَّامِينَ بِالْقِسْطِ شُهَدَاءَ لِلَّهِ ۖ وَلَوْ عَلَى أَنفُسِكُمْ أَوِ الْوَالِدَيْنِ وَالأَقْرَبِينَ
ای کسانی که ایمان آوردهاید، در برقراری عدالت قیام کنید، و بهخاطر خدا، به شهادت حق دهید، هر چند به زیان خودتان یا والدین یا خویشاوندانتان باشد.
نساء : 135
وَلْتَكُن مِّنكُمْ أُمَّةٌ يَدْعُونَ إِلَى الْخَيْرِ وَيَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَيَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْكَرِ ۖ وَأُولَـٰئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ
و باید از شما گروهی باشد که به خیر امر کنند و از منکر نهی کنند؛ و اینها همان رستگاران هستند.
آل عمران : 104
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا كُونُوا قَوَّامِينَ لِلَّهِ شُهَدَاءَ بِالْقِسْطِ ۚ وَلَا يَجْرِمَنَّكُمْ شَنَآنُ قَوْمٍ أَلَّا تَعْدِلُوا ۚ اِعْدِلُوا هُوَ أَقْرَبُ لِلتَّقْوَىٰ ۗ وَاتَّقُوا اللَّهَ ۚ إِنَّ اللَّهَ خَبِيرٌۭ بِمَا تَعْمَلُونَ
ای کسانی که ایمان آوردهاید، در راه خدا قیام کنید، و به عدالت شهادت دهید و اگریکی از قومها بر شما دشمنی ورزند، شما به عدالت رفتار کنید؛ عدالت نزدیکتر به تقوا است. و از خدا پروا کنید، که خداوند به آنچه انجام میدهید، آگاه است.
مائده : 8
داستانی دلنشین
در روزگاری دور، مردی عادل در شهر خود بود. او با ظلمهایی که در حق مردم میشد، مواجه و در پی آن برآمد که حق را بکوشد. یک روز، او شاهد ظلمی از سوی پادشاه بر مردم بود و به این فکر افتاد که اگر اکنون سکوت کند، ظلم بیشتر خواهد شد. پس در برابر پادشاه ایستاد و حق مردم را فریاد زد. و اینگونه به دیگران نیز شجاعت داد که در برابر ظلم بایستند و حق را مطالبه کنند. این داستان نشان میدهد که سکوت در برابر ظلم، به معنای تأیید ظلم و ظلمت است.