پاسخ قرآن
در قرآن کریم، ارزش سخن نیک و ادب در گفتگو بسیار مورد تأکید قرار گرفته است. خداوند در آیات مختلف قرآن به اهمیت کلام نیک و روشهای مؤدبانه صحبت کردن اشاره میکند. این آموزهها تأکیدی بر فرهنگ ایرانی و اسلامی ما نیز هستند و به ما یادآوری میکنند که چگونه باید با یکدیگر صحبت کنیم و در مواجهه با موقعیتهای دشوار، ادب و احترام را حفظ کنیم. در سوره لقمان آیه 19 میفرماید: «وَاتَّقِ سُوءَ الْكَلَامِ إِنَّ خَيْرَ الْكَلَامِ مَا فِي قَلْبِ عَلِيمٍ» یعنی از گفتار زشت پرهیز کنید که بهترین گفتار آن است که در قلب عالم است. این آیه نشاندهنده این است که ادبیات در سخن گفتن، و به ویژه در مواجهه با حقایق تلخ، از اهمیت ویژهای برخوردار است. در واقع، مشاوره و نصیحت میتواند با کلامی نرم و خوشآیند منتقل شود و این امر به نوعی زمینهساز ارتباط مؤثری میان انسانها و ایجاد محیطی سالم و محترمانه است. اخلاقمداری در گفتگو و کلام نیک نه تنها در قرآن بلکه در ادبیات کهن ایرانی نیز جایگاه ویژهای دارد. شاعران ایرانی مانند حافظ و سعدی همیشه بر اهمیت ادب و نیکگویی تأکید کردهاند. مثلاً در گزیدهای از اشعار سعدی آمده است: «به یاد کسی که بد گفت، بدی میکنم/ و به یاد کسی که نیکو گفت، نیکو میکنم». این بیان به ما میآموزد که هیچگاه نباید در برخورد با یکدیگر به دنیای کلمات زشت وارد شویم و همواره باید ادب را به عنوان یک اصل در نظر بگیریم. در سوره آل عمران آیه 159، خداوند به پیامبرش تأکید میکند که باید با مردم با ادب و نیکی رفتار کند: «فَبِمَا رَحْمَةٍ مِّنَ اللَّهِ لِنتَ لَهُمْ» یعنی به خاطر رحمت خداوند، با مردم نرمخو و با ادب باش. این آیه یادآور این است که تعامل با دیگران باید همراه با ادب و احترام باشد، چه در موقعیتهای خوشایند و چه ناخوشایند. در واقع، در قرآن کریم، هرچند ممکن است مشکلات، ناملایمات و حقایق تلخی وجود داشته باشد، اما نحوه بیان این واقعیات باید با کمال ادب و احترام همراه باشد. بهویژه در برخورد با جوانان، خانواده و حتی افراد مسنتر، ادب در گفتگو باید مد نظر قرار گیرد. این ادب و احترام در حقیقت میتواند به ما کمک کند تا رابطهای مثبت و سازنده برقرار کنیم. بهطور مثال، اگر کسی انتقاد سازندهای به ما ارائه میدهد، چگونه میتوانیم این انتقاد را با کلامی نیکو بپذیریم و در زندگی خود بهکار ببریم؟ این دقیقاً همان چیزی است که قرآن کریم به ما میآموزد؛ این است که باید در مواجهه با مشکلات و انتقادات، رویکردی مؤدبانه و محترمانه داشته باشیم. ادب و احترام در کلام نه تنها باعث کاهش درگیریها و مشاجرات میشود، بلکه کلید ایجاد صلح و دوستی میان افراد است. در برقراری ارتباط مؤثر، فلسفه گفتمان نرم و بادب، همواره کارساز است. به همین دلیل است که قرآن تأکید دارد که حتی در صحبت با افراد غیر مسلمان یا کسانی که عقاید متفاوتی دارند، باید با ادب و نیکی برخورد شود. در سوره انعام آیه 125 خداوند میفرماید: «وَ مَنْ يُرِدِ اللَّهُ أَنْ يَهْدِيَهُ يَشْرَحْ صَدْرَهُ لِلْإِسْلامِ» که معنا دارد: «و هر کس را که خدا بخواهد هدایت کند، سینهاش را برای اسلام باز میکند». در نهایت، میتوان گفت که ادب در بیان و سخن بیانگر شخصیت بلند انسان است و همچنین نشاندهنده تطابق با اصول اسلامی و اخلاقی است. بنابراین، هرچند حقیقت تلخ در برخی موارد لازم است، اما نحوه بیان آن باید با کمال ادب و احترام همراه باشد. در این راستا، قرآن کریم به ما یادآوری میکند که باید قبل از سخن گفتن تأمل کنیم و با توجه به دو طرف گفتگو و فضای موجود، از کلمات نیک و مؤدبانه استفاده کنیم. به عنوان نتیجهگیری، ادب و نیکگویی در فرهنگ اسلامی و ایرانی ما اهمیت زیادی دارد. یادگیری و تمرین این ارزشها در زندگی روزمرهمان میتواند به ما کمک کند تا ارتباطات مثبت و معناداری برقرار کنیم و زمینهساز صلح و دوستی بشویم. در این راستا میتوانیم به دیگران کمک کنیم تا با هم در فضای صمیمی و محترمانهای زندگی کنیم. کلام نیک و ادب در گفتگو، نه تنها بر کیفیت ارتباطات ما تأثیرگذار است، بلکه میتواند به عنوان ابزاری مؤثر برای حل مشکلات و بهبود روابط مورد استفاده قرار گیرد.
آیات مرتبط
وَاتَّقِ سُوءَ الْكَلَامِ إِنَّ خَيْرَ الْكَلَامِ مَا فِي قَلْبِ عَلِيمٍ
و از سخن زشت بپرهیزید، که بهترین سخن آن است که در دل عالم است.
لقمان : 19
فَبِمَا رَحْمَةٍ مِّنَ اللَّهِ لِنتَ لَهُمْ
پس به وسیله رحمت خدا، با آنها نرمخو بودی.
آل عمران : 159
داستانی دلنشین
روزی در دهکدهای، مردی بود که همیشه حقیقت تلخ را به دیگران میگفت. او فکر میکرد که گفتن حقیقت به هر قیمتی درست است. یک روز، کودکی به او نزدیک شد و از وی پرسید که چرا همیشه با دیگران بد صحبت میکند. مرد متوجه شد که ادبیات در کلامش باعث دوری مردم از او شده است. او تصمیم گرفت که سعی کند با ادب و مهربانی حقایق را بگوید و اینگونه بود که روابطش بهبود یافت.