پاسخ قرآن
قرآن کریم به عنوان کتاب مقدس مسلمانان، نقش بسیار مهمی در شکلدهی به رفتار و اخلاق انسانی دارد. یکی از اصلیترین آموزههای قرآن که در مورد روابط میان انسانها تأکید شده، احساس مسئولیت نسبت به نیازمندان و فقراست. این موضوع بهقدری اهمیت دارد که در قرآن بهعنوان یک واجب مسلم در نظر گرفته شده و تأکید بر آن بهوضوح شاهدی بر ضرورت آن در زندگی اجتماعی مؤمنان است. در سوره بقره، آیه 177، خداوند به ما یادآور میشود که نیکوکاری تنها به نشانههای ظاهری، مانند قرار دادن روی به سمت شرق یا غرب، محدود نمیشود. بلکه حقیقت نیکوکاری زمانی معنا پیدا میکند که انسان به خدا، روز قیامت، فرشتگان، کتاب و پیامبران ایمان داشته باشد و در راستای این ایمان از مال خود برای یاری رساندن به خویشاوندان، یتیمان، بیوگان، مسکینان، در راه ماندگان و سائلان انفاق کند. این آیه بهروشنی تأکید میکند که کمک به نیازمندان نهتنها یک عمل نیکوست، بلکه جزئی از ایمان واقعی به خداوند نیز محسوب میشود. دیگر آیهای که در این زمینه قابل توجه است، سوره مائده، آیه 55 است که میفرماید: "ولی کند الله ولیّکم". در این آیه خداوند تصریح میکند که او ولی و سرپرست مؤمنان است و از این رو مؤمنان نیز باید نسبت به یکدیگر احساس مسئولیت داشته باشند. این امر نهتنها بر تقویت بنیانهای اجتماعی تأثیر میگذارد، بلکه باعث میشود که فرد با آگاهی از سرپرستی و یاری خداوند بر انجام وظایف اخلاقی خود در قبال همنوعانش مصممتر باشد. احساس مسئولیت نسبت به نیازمندان چیزی فراتر از یک الزام دینی است. این مسئله بهعنوان یک الزام اخلاقی و اجتماعی نیز در نظر گرفته میشود. به عبارتی، ما بهعنوان انسان و مسلمانی که به اصول همدلی و همکاری انسانی اعتقاد داریم، باید برای یاری به یکدیگر تلاش کنیم. در دنیای امروز، بحرانها و چالشهای اجتماعی، اقتصادی و زیستمحیطی متعددی وجود دارد که نیاز به همت جمعی را بهوضوح محسوس کرده است. انفاق و یاری به نیازمندان نهتنها به رفع مشکلات فردی کمک میکند، بلکه به ایجاد یک جامعه همدل و پراکنده از محبت و مهربانی منجر میشود. مفاهیم انساندوستی و همدلی در قرآن تنها به کمکهای مالی محدود نمیشود. بلکه شامل یاری رساندن به یکدیگر در زمینههای اجتماعی، فرهنگی و روحی نیز میشود. بهعنوان مثال، حمایت از سرپرستهای خانوادههای یتیم، تأمین آموزش برای کودکان نیازمند یا حتی فراهم کردن زمینههای اشتغال برای افراد با شرایط سخت از نمونههای بارز همدلی و احساس مسئولیت اجتماعی است. احساس مسئولیت نسبت به نیازمندان میتواند به بهبود فرهنگ جامعه منجر شود. هر انسان در هر سطحی میتواند با انجام عملی کوچک، همچون اهدای بخشی از درآمد خود به افراد نیازمند، معنایی خواستنی به زندگیاش ببخشد. این اقدامات میتواند منجر به التیام در روحیه افراد نیازمند شود و به آنها امیدی دوباره برای زندگی مبتنی بر شرافت و احترام بدهد. علاوه بر این، احساس نیاز به یاری دیگران و همدلی باعث میشود که ارتباطات فردی و اجتماعی ما دچار تحول مثبت شود. معاشرت با افراد نیازمند و آشنایی با شرایط زندگی آنها به ما کمک میکند تا خود را بشناسیم و قدر زندگی خود را بیشتر بدانیم. به عبارتی، کمک به نیازمندان در واقع نوعی سرمایهگذاری در روح و ذهن فرستنده نیز بهشمار میآید. در پایان، میتوان گفت که احساس مسئولیت نسبت به نیازمندان در قرآن و احادیث نبوی، اساس و ریشه محکم اخلاق اجتماعی مسلمانان را شکل میدهد. این احساس نهتنها ما را به یاری دیگران دعوت میکند، بلکه با نهادینه کردن مهربانی و محبت در جامعه، بستر مناسبی برای ساختن دنیایی بهتر فراهم میآورد. باید از تعلیمات قرآنی بهرهبرداری کرده و تمام تلاش خود را برای تحقق این آرمانها بهکار ببندیم. لذا باید همواره به یاد داشته باشیم که در نهایت، ایمان به خداوند، در عمل و رفتار ما آشکار میشود و کمک به نیازمندان، نشان از واقعی بودن ایمان ما دارد و علاوه بر نفع رساندن به دیگران، خود بخشی از رشد و تعالی معنوی فرد نیز محسوب میشود.
آیات مرتبط
لَيْسَ الْبِرَّ أَنْ تُوَلُّوا وَجُوهَكُمْ قِبَلَ الْمَشْرِقِ وَالْمَغْرِبِ وَلَكِنَّ الْبِرَّ مَنْ آمَنَ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الآخِرِ وَالْمَلَائِكَةِ وَالْكِتَـٰبِ وَالْنَّبِيِّينَ وَآَتَى الْمَالَ عَلَى حُبِّهِ ذَوِي الْقُرْبَى وَالْيَتَامَى وَالْمَسَاكِينِ وَابْنَ السَّبِيلِ وَالسَّائِلِينَ وَفِي الرِّقَابِ
نه اینکه روی خود را به سوی شرق و غرب بگردانید، بلکه عصاره نیکوکار این است که به خدا و روز قیامت و فرشتگان و کتاب و پیامبران ایمان داشته باشد و مال خود را با عشق به خویشاوندان، یتیمان، بیوگان، مسکینان، در راه ماندگان و سائلان و برای آزادی بردگان انفاق کند.
بقره : 177
إِنَّمَا وَلِيُّكُمُ اللَّهُ وَرَسُولُهُ وَالَّذِينَ آمَنُوا الَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلَاةَ وَيُقَيمُونَ الزَّكَاةَ وَهُمْ رَاكِعُونَ
ولیکن الله ولیّکم.
مائده : 55
داستانی دلنشین
روزی، در یک دهکده کوچک، جوانی به نام حسن زندگی میکرد. او بسیار پولدار بود، اما همیشه با نیازمندان بیتفاوت بود. روزی، در حین عبور از بازار، چشمش به یک زن پیر افتاد که در دستانش گلابی گدایی میکرد. حسن تصمیم گرفت که به او کمکی کند. بعد از آن روز، او متوجه شد که کمک به دیگران نه تنها برای آنها مفید است بلکه به او نیز آرامش و شادی میبخشد. حسن یاد گرفت که نسبت به نیازمندان احساس مسئولیت داشته باشد و تبدیل به فردی نیکوکار و محبوب در بین مردم شد.