پاسخ قرآن
بخشندگی یکی از صفات برجسته خداوند در قرآن کریم است که همواره محور بحثهای اخلاقی و معنوی بسیاری از فلاسفه، عارفان و متفکران اسلامی بوده است. قرآن به عنوان کتاب هدایت و راهنمای بشر، به صفت بخشندگی خداوند و جایگاه آن در زندگی انسانها توجه خاصی کرده است. این مقاله سعی دارد تا هنر و علم بخشش را در اسلام بررسی کرده و تفاوت بین بخشش الهی و انسانی را تبیین نماید. در قرآن کریم، خداوند به عنوان رحمتی برای بندگانش معرفی شده است. مسأله بخشش در دین اسلام با شواهد و نشانههای فراوانی مورد تأکید قرار گرفته است. یکی از نمونههای بارز آن آیه 22 سوره نور است که میفرماید: "وَلْيَعْفُوْا وَلْيَصْفَحُوْا ۚ أَلَا تُحِبُّونَ أَنْ يَغْفِرَ اللَّهُ لَكُمْ ۗ وَاللَّهُ غَفُورٌ رَّحِيمٌ". این آیه به فضای خصوصی و عمومی جامعه اشاره دارد و به انسانها میآموزد که باید با یکدیگر با محبت و گذشت رفتار کنند. اگر انسانها بخواهند که خداوند برای آنها ببخشد، باید در نخستین قدم، خودشان هم گذشت کنند و از کینهها و احساسات منفی فاصله بگیرند. نکته قابل توجه در این آیه، تأکید بر ضرورت عفو و گذشت میان انسانهاست. بخشش انسانی معمولاً متاثر از احساسات و کینههای شخصی است و ممکن است با محدودیتهایی مواجه گردد. اما بخشش الهی از ظرفیت و مراتب بسیار بالاتری برخوردار است. خداوند با ویژگیهای چون غفور و رحیم بودن، برای بندگانش همواره آماده است تا آنها را ببخشد و به زندگی انسانی آرمانی را بسازد. در سوره آل عمران، آیه 135، خداوند بر اهمیت توبه و عفو در بین مردم تأکید کرده و بندگانش را ترغیب مینماید که حس بخشندگی را در خود رشد دهند. خداوند میفرماید: "وَالَّذِينَ إِذَا فَعَلُوا فَاحِشَةً أَوْ ظَلَمُوا أَنفُسَهُمْ ذَكَرُوا اللَّهَ فَاسْتَغْفَرُوا لِذُنُوبِهِمْ". بنابراین انسان باید همیشه در مسیر اعتراف به خطاها و جبران آنها در پی آمرزش الهی باشد. این موضوع نشان میدهد که خداوند نه تنها مصداق بخشش است بلکه تشویق میکند بندگانش نیز در مقام بندگی، نسبت به یکدیگر بخشندگی نشان دهند و از قضاوتهای زودهنگام بپرهیزند. تفاوتهای بسیاری بین بخشش الهی و انسانی وجود دارد. خداوند با صفات کاملاً شریف و بینظیر خود بر بندگانش عطوفت میکند، در حالی که بخشش انسانها ممکن است تحت تأثیر ضعفها و چالشهای شخصی مانند کینهورزی و ترس از آسیب قرار گیرد. در واقع، انسانها ممکن است در بخشش خود دچار تردید و سردرگمی شوند، در حالی که رحمت و غفران خداوند همواره بیقید و شرط است و هیچ محدودیتی برای آن وجود ندارد. بخشندگی خداوند از نظر مفهوم و جایگاه در قرآن کریم فراتر از اعتبارات انسانی است. به منظور درک بهتر این موضوع، باید به مفهوم توبه نیز اشاره کرد. توبه در قرآن به عنوان یکی از کلیدهای اصلی بخشش الهی معرفی شده است و بندگان همواره باید برای درخواست مغفرت به خداوند رجوع کنند. خداوند در سوره زمر، آیه 53 میفرماید: "يَا عِبَادِيَ الَّذِينَ آمَنْتُمْ اتَّقُوا رَبَّكُمْ ۗ لِلَّذِينَ أَحْسَنُوا فِي هَذِهِ الدُّنْيَا حَسَنَةٌ ۖ وَأَرْضُ اللَّهِ وَاسِعَةٌ ۚ إِنَّمَا يُوَفَّى الصَّابِرُونَ أَجْرَهُمْ بِغَيْرِ حِسَابٍ". این آیه نشان میدهد که انسانها به لحاظ روحی و معنوی باید در مسیر صبر و پایداری گام بردارند و در برابر مشکلات متلاطم نشوند. در همین راستا، اسلام معتقد است که خداوند به بندگانش هیچ ترسی برای توبه از گناهان نمیبخشد، بلکه برعکس، انگیزه بیشتری برای نزدیکی و التیام رابطهاش با بندگان فراهم میآورد. در نتیجه، بخشش خداوند به معنای رحمت و سرسپردگی است، در حالی که بخشش انسانی ممکن است تحت تأثیر عوامل متعدد قرار گیرد. خداوند، به عنوان غفور و رحیم، همیشه برای پذیرش توبهکاران آماده و شایسته است و انسانها باید از این ویژگی الهی یاد گرفته و در زندگی خود نصبالعین قرار دهند. زندگی در سایه رحمت خداوند نه تنها آرامشبخش است، بلکه مسیر درست را به انسانهای جویای حقیقت نمایان میسازد. در پایان، بخشش الهی و انسانی به عنوان دو واقعیت مهم در زندگی انسانها باید در نظر گرفته شود. در جوامع انسانی، فرهنگ گذشت و عفو میتواند به بهبود روابط بین افراد و جوامع کمک کند. بنابراین، با توجه به آیات قرآن باید در راستای بهبود رفتارها و توسعه مفهوم بخشش بکوشیم و احساسات منفی را کنار بگذاریم. بدین ترتیب، با پیروی از سیره پیامبران و امامان و تکیه بر آموزههای قرآن، میتوانیم دسایر زندگی خود را با بخشندگی و محبت پر کنیم.
آیات مرتبط
وَلْيَعْفُوْا وَلْيَصْفَحُوْا ۚ أَلَا تُحِبُّوْنَ أَنْ يَغْفِرَ اللَّهُ لَكُمْ ۗ وَاللَّهُ غَفُورٌ رَّحِيمٌ
و باید عفو کنند و بگذریم؛ آیا دوست ندارید که خداوند عفو شما کند؟ در حقیقت خداوند آمرزنده و مهربان است.
نور : 22
وَالَّذِينَ إِذَا فَعَلُوا فَاحِشَةً أَوْ ظَلَمُوا أَنفُسَهُمْ ذَكَرُوا اللَّهَ فَاسْتَغْفَرُوا لِذُنُوبِهِمْ ۖ وَمَن يَغْفِرُ الذُّنُوبَ إِلَّا اللَّهُ ۖ وَلَمْ يُصِرُّوا عَلَى مَا فَعَلُوا وَهُمْ يَعْلَمُونَ
و آنان که هرگاه کار زشتی انجام دهند یا به خود ستم کنند، به یاد خدا میآورند و برای گناهان خود آمرزش میطلبند، و چه کسی جز خدا میتواند گناهان را ببخشد؟ و بر آنچه کردهاند اصرار نمیورزند در حالیکه میدانند.
آل عمران : 135
داستانی دلنشین
روزی مردی به نام مهدی در کوچهای راه میرفت که ناگهان از طرف دوستی قدیمیاش بزرگترین خطای عمرش را به یادش آورد. او تصمیم گرفت با دل پاک از او عذرخواهی کند. خداوند به خاطر صداقت و نیت خالص او، او را بخشید و دوستیاش با آن دوست دوباره احیا شد. از آن روز به بعد، مهدی همیشه میکوشید هر زمان که نیاز به بخشش بود، خود نیز ببخشد.