توبه یک عمل مثبت و ارادی است که انسان را به سمت خدا برمی‌گرداند، در حالی که پشیمانی تنها حسرت بر گذشته است.
توبه و پشیمانی هر دو به نوعی ارتباط با خطاها و گناهان انسان دارد، اما با یکدیگر تفاوت‌های اساسی دارند. توبه در فرهنگ اسلامی به معنای برگشت به سمت خداوند و جبران خطاها و گناهان است. در واقع، توبه یک عمل مثبت و ارادی است که از سوی فردی که مرتکب گناه شده، صورت می‌گیرد. در قرآن کریم به توبه به عنوان یکی از مهم‌ترین اعمال انسانی اشاره شده است. خداوند در سوره تحریم آیه 8 می‌فرماید: «ای کسانی که ایمان آورده‌اید، به سوی خدا توبه کنید، توبه‌ای حقیقی»(تحریم: 8). این آیه نشان‌دهنده این است که توبه باید از عمق دل و با نیت واقعی باشد. در مقابل، پشیمانی تنها احساسی از ندامت و افسوس از اعمال گذشته است که ممکن است به تغییر در رفتار منجر نشود. پشیمانی ممکن است فرد را به یاد گناهانش بیندازد، اما او را به سمت اصلاح و توبه هدایت نمی‌کند. احساس پشیمانی می‌تواند فرد را دچار افسردگی و ناامیدی کند، در حالی که توبه راهی برای بازگشت به خدا و اصلاح رفتار فراهم می‌آورد. بنابراین، در حالی که پشیمانی یک احساس منفی و ناکارآمد است، توبه یک عمل فعال و مثبت است که می‌تواند انسان را به سمت رشد روحی و معنوی سوق دهد.
ای کسانی که ایمان آورده‌اید، به سوی خدا توبه کنید، توبه‌ای حقیقی.
پس موسی به موعد مقرر آمد و گفت: پروردگارا، خود را به من بنما. گفت: هرگز مرا نخواهی دید.
و به مؤمنات بگو چشم‌های خود را (از نگاه کردن به نامحرمان) فرو گیرند و دامن خود را حفظ کنند.
روزی عارف به جوانی گفت: ای جوان! تو باید به یاد داشته باشی که توبه همیشه فرصتی است که در دست توست. جوان پاسخ داد: من پشیمان هستم و احساس می‌کنم که دیگر نمی‌توانم جبران کنم. عارف لبخندی زد و گفت: توبه درهای رحمت خداوند را باز می‌کند، به جای غمگینی، به سمت خدا برگرد و از او بخواه تا تو را ببخشد.